نگاه گروه خبری اورمونیوز به اولين سالگرد قيام خرداد ۸۵

آیا توانايی برگزاری مراسمهای اعتراض آمیز متعدد در فواصل زمانی کوتاه وجود دارد؟!

اورمونیوز(۱۰خرداد ۱۳۸۶): نگاهی به تاريخ معاصر ايران حاکي از آن است که آذربايجان هميشه به نحو شگفت انگيزی تأثير گذار بوده است. ثمردهی قيام مشروطيت و پيروزی انقلاب سال ۱۳۵۷ دو حادثه بزرگ در يکصد سال اخير بدون شک و با استناد به اسناد تاريخی مرهون مجاهدتهای ملت آذربايجان و به ويژه مردم قهرمان تبريز است. از اين رو بسياری از آگاهان سياسی آذربايجان را مهد انقلابها می نامند.

در بررسی علتهای پيروزی انقلابها در جوامع مختلف از سوی عالمان سياسی و جامعه شناسان به موارد مختلفی اشاره شده است، اما در ميان مردم ايران يک باور عميق و عجيب وجود دارد. بسياری از آنها عميقاً بر اين نظرند که تا آذربايجان به پا نخيزد، نمی توان در برابر استبداد کاری از پيش برد. آنها می گويند آذربايجان بی گدار به آب نمی زند و زمانی هم که وقتش برسد قيام را شروع کرده و تا زمان حصول به نتيجه از پای نمی نشيند. اينها ادعاهايی است که همه ما به دفعات شنيده ايم. اين جملات در آغاز شايد عاميانه و غير علمي تلقی شوند ولی در بطن خود معنايی بزرگ نهفته دارند. ملت آذربايجان به کرات ثابت کرده اند که ملتی دشمن شناس هستند، زمان انقلاب را خوب درک کرده و به هنگام مبارزه اراده ای پولادين دارند. در اينجا اشاره به نکته ای حائز اهميت است. بسياری از مخالفان دولت جمهوری اسلامي ايران در داخل و نيز اپوزيسيون خارج از کشور هنوز از درک بيداری ملی در آذربايجان عاجز هستند. اين در حاليست که حرکت ملی آذربايجان با درس گرفتن از گذشته و با اتکا به پتانسيلهای عظيم مادی و معنوی آذربايجان در اين برهه حساس تاريخی به آزادی و نجات خود و دموکراسی در آذربایجان اهمیت بیشتری می دهد. هر چند که حرکت ملي آذربايجان به مبارزات سياسی ملتهای عرب، بلوچ ، کرد و ترکمن و .... ارج می نهد و به هنگام لزوم با آنها همکاری نيز مي نمايد ولي به اين نکته اساسی اعتقاد راسخ دارد که سرنوشت ملت آذربايجان توسط ملت آذربايجان و در درون مرزهای تاريخی و ملی آن رقم خواهد خورد.

در عمر کوتاه حرکت ملی آذربايجان نقاط عطف چندی از جمله شکل گيری کنگره عظيم قلعه بابک، تولد و آغاز به کار تلويزيون ملی گوناذ تی وی و ... وجود دارند، اما بیشک مهمترين نقطه عطف در حرکت ملي آذربايجان قيام کبير و سراسری ملت آذربايجان بر عليه شوونيسم فارس در خرداد سال ۱۳۸۵ است. اين قيام ملی اگرچه در ظاهر به بهانه توهين کاريکاتوريست روزنامه ايران بود ولی فی الواقع و بنا به ادعای آگاهان سياسی بيانگر خشم فروخفته ملت آذربايجان بر عليه سالها ظلم و تحقير ملی و نشانگر بيداری ملی و حرکت هويت طلبی بود. قيامی که دولت جمهوری اسلامي ايران در طول عمر ۲۷ ساله خود هرگز شاهد آن نبوده است.

اورمونيوز در اين يادداشت با اشاره ای گذرا به شکل گيری قيام سراسری در خرداد ۱۳۸۵ به بررسی اعتراضات ملی در اولين سالگرد قيام ملت آذربايجان در خرداد ۱۳۸۶ می پردازد.

شايد گردانندگان و کاريکاتوريست روزنامه ايران به هيچ وجه فکر نمی کردند که مطلب موهن آنها موجبات قيام ملت آذربايجان را فراهم خواهد کرد. آنها همچون خيلی های ديگر در گذشته شاهد اهانت به ترک و آذربايجانی از تريبونهاي مختلف بودند ولي هيچکدام موجبات اعتراضات گسترده مردمی را فراهم نکرده بود.

در خرداد ۸۵ بسياری از عوامل و شرايط در کنار همديگر زمينه ساز قيام همگانی شد. شدت و کيفيت مطلب توهين آميز، تحصن، اعتراض و پيگيريهای مداوم دانشجويان ترک دانشگاههای مختلف، همبستگی و همگامی فعالين حرکت ملی آذربايجان با دانشجويان و اطلاع رسانی پيوسته به شهرها و روستاها ، اعتراض و سئوال نماينده مردم تبريز در مجلس از وزير فرهنگ و ارشاد اسلامی و انتشار اين اخبار در وسايل ارتباط جمعی و ... از عوامل مهمی بود که زمينه را به آرامی برای قيام ملی آماده کرد. مضافاً بايد به تأثير غير قابل انکار گوناذ تی وی نيز اشاره کرد. مدتی قبل از قيام همگانی خرداد برنامه های روشنگرانه اين تلويزيون که از تورک ست و هات برد پخش می شد در طول چندين ماه تأثير به سزايی در بيداری توده های مختلف ملت آذربايجان گذاشته بود. اينها از عواملي بود که دست در دست داده و آذربايجان را برای قيامی باور نکردنی آماده کرد. 

قيام ميليونی مردم قهرمان تبريز به تنهايی کافی بود تا روح اعتراض و مقاومت ملی را به يکايک شهرهای آذربايجان بدمد. در فردای قيام باشکوه تبريز، اورمو يکپارچه به پا خاسته بود. مرند به مدت دو روز صحنه قيام بود. زنگان در دفاع از هويت ملی ترک پر صلابت ايستاده بود. سولدوز به مدت چندين روز صحنه آتش و خون بود. قوشاچای، مراغه، مغان و ميانه هر کدام به سنگری برای دفاع از هويت ترک تبديل شده بودند. فرزندان ساوالان در اردبيل و خياو پايمردیهای مثال زدنی از خود نشان دادند. در آن روزها قريب ۲۰ شهر آذربايجان شاهد قيام ملی بر عليه شوونيسم و همه مظاهر آن بودند و سرانجام با گسيل نيروهای نظامی از ساير شهرهای کشور و برقراری حکومت نظامی اعلام نشده در سراسر آذربايجان قيام ملی سرکوب و هزاران نفر دستگير و دهها نفر شهيد و صدها نفر مجروح شدند.

امسال اولين سالگرد قيام ملی را پشت سر گذاشتيم. بنا بر اخبار منتشره از سراسر آذربايجان چندين روز مانده به شروع خرداد اطلاعيه ها و فراخوانهای سالگرد قيام پخش مي شد. اما در سوی ديگر دولت جمهوری اسلامي با استفاده از تمامی قوا و امکانات خويش در مقابله با تحرکات جديد سعی کاملی از خود نشان داد. تقريباً ۱۰-۲۰ روز مانده به خرداد در بسياری از شهرهای آذربايجان تعدادی از فعالين به دليل فعاليتهای تبليغی و آماده سازی برای قيام دستگير شدند که اغلب آنها هم اکنون هم در زندانها به سر می برند. با اعزام نيروهای اطلاعاتی و نظامی از ساير شهرهای کشور به آذربايجان جو شديد پليسی و امنيتی بر سراسر آذربايجان حاکم شده بود و در روز موعود در اغلب شهرها آنهايی که در ميان فشارات نظامی و امنيتی اقدامی برای شروع تظاهرات می کردند با شدت تمام مورد ضرب و شتم قرار گرفته و دستگير مي شدند. تنها در تبريز تعداد کثيری از مردم برای مدتی جو سنگين امنيتی و پليسی را شکسته و اقدام به سر دادن شعارهای هويت طلبانه کردند که با حمله وحشيانه نيروهای نظامی به شدت سرکوب شده و بيش از ۳۰۰ نفر در همان روز دستگير و روانه زندانها شدند. در اورميه تعداد بازداشت شدگان بيش از ۱۵۰ نفر بود. در سولدوز هم بيش از ۱۵۰ نفر بازداشت شدند و تقريباً در تمامي شهرهای آذربايجان دستگيريهاي گسترده اي صورت گرفت.

در مورد حوادث اولين سالگرد قيام خرداد ۱۳۸۵ البته که نگاهها و تحليلهای متفاوتی ارائه مي شود. بخشی از اين نظرات تحليلی که در روزهای اخير در صفحات اينترنتی منعکس شده است حاوی مطالب ارزشمندی است، اما به نظر می رسد که با يد نسبت به حوادث اخير ديد وسيع تری داشته باشيم. شايد نتوان تمامی ناگفته ها را در صفحات اينترنتي منعکس کرد اما يکسويه نگری محض می تواند در آينده ضربات سنگينی بر پيکره حرکت ملی آذربايجان وارد سازد. پرداختن به آسيب شناسی برای هر حرکت اجتماعی و در هر مقطع آن ضروری است، بنا براين فعالين حرکت ملی آذربايجان بايد در فرصتهای مقتضی به ويژه در نشستهای خصوصي به مسايل مبتلا به توجه داشته و نکات منفی و مثبت را توأمان مورد توجه و ارزيابی قرار دهند.

آيا حرکت ملي آذربايجان در اولين سالگرد قيام خرداد ۸۵ نقص يا نفايصی نداشت؟ آيا اولين سالگرد قيام با موفقيت تمام برگزار گرديد؟ و .... شکي نيست که فعاليتهای فعالين حرکت ملی آذربايجان عليرغم فشارات سنگين قابل تحسين بوده است و نيز شکی نيست که حضور مردم در خيابانها عليرغم جو شديد پليسی و امنيتی نشانگر اراده و مقاومت ملی ملت آذربايجان است، اما کسانی که وضع امسال را با خرداد سال گذشته مقايسه می کنند ممکن است تجمعات اولين سالگرد را کاملاً موفق ارزيابی نکنند. بايد از ياد نبريم که همگان از قوه تشخيص و تجزيه و تحليل بالايی برخوردار نيستند و اين موضوع ممکن است سرخوردگي بعضيها را موجب شود!

حرکت ملی آذربايجان در مقطع کنونی به تدريج و با استفاده از ابزارهای مدنی رشد کرده و امروز با بيداری نسبتاً گسترده ملی بالندگی خوبی پيدا کرده است. اما نبايد از ياد برد که جامعه غفلت زده ما همچنان نيازمند بيداری ملی و از همه مهمتر نيازمند تعميق اين بيداری است. طبيعتاً چنانچه اين بيداری عمق بيشتری پيدا کند آنوقت ملت آذربايجان بر انجام هر کاری قادر خواهد بود.

اکثريت کسانی که در شهرهای مختلف در قيام سال گذشته در صفوف تظاهرات بودند امسال در محلهای تعيين شده برای تظاهرات حضور نداشتند که اگر مي آمدند، بي هيچ ترديدی تظاهرات به وقوع مي پيوست. هيچ نيروی نظامی و امنيتی در مقابل سيل عظيم ملت يارای مقاومت نخواهد داشت. در سال قبل هم وقتی نيروهای نظامی سيل عظيم ملت را ديدند به کناری رفته و صفهايشان در قبال يورش قيام کنندگان شکست. در اينجا معمای بزرگي وجود دارد که همه فعالين متعهد و مسئوليت شناس بايد به آن فکر کنند.

پس از قيام سراسري خرداد ۸۵ تا پايان سال فراخوانهای متعددی برای تجمع اعتراض آميز در شهرهای آذربايجان پخش گرديد. در ۹ تيرماه به مناسبت گراميداشت ياد قهرمان ملی بابک و گراميداشت ياد شهيدان خرداد در چهلم ايشان، در اول مهرماه به مناسبت بازگشايی مدارس و اعتراض به عدم تحصيل به زبان مادری، در ۲۱ آذر به مناسبت سالگرد نهضت ملی و دمکراتيک آذربايجان و در ۲ اسفند به مناسبت روز جهانی زبان مادری فراخوانهايي برای دعوت مردم جهت شرکت در تجمعات اعتراض آميز پخش گرديد، اما با وجود تلاشهای عده ای از فعالين به دليل فشارات سنگين پليسی و امنيتی تجمعات گسترده ای در هيچ يک از مناسبتها صورت نگرفت. در همه مناسبتهای ياد شده دهها فعال حرکت ملی آذربايجان دستگير و روانه زندانها شدند. زندان، تبعيد و هزاران سختي ديگر و حتي شهادت به وقت لزوم برای تحقق آرمانهای ملی ارزشمند است، اما بايد از خود بپرسيم که حرکت ملی آذربايجان با امکانات بالفعل محدودی که دارد آيا توانايی برگزاری چندين مناسبت ملی را در فواصل زمانی کوتاه دارد يا نه؟

با جرأت مي توان گفت که حرکت ملي آذربايجان هنوز يک تشکيلات منسجم و با برنامه و قابل اعتنا ندارد. حرکت ملی آذربايجان هنوز يک راديوی ملی ندارد تا اخبار و اطلاعات روز را برای ميليونها نفر محروم از اخبار برساند. تنها تلويزيون ملی هنوز با حد مطلوب برای اطلاع رسانی بهتر فاصله زيادی دارد و... و در آن سوی، دولت جمهوری اسلامی با اتکا به درآمد کلان نفتی برای بقای خود و مقابله با نيروهای مخالف و معترض از هيچ اقدامي فرو گذاری نمی کند.

واضح است که با در نظر گرفتن داده های بالا در صورت پافشاری برای برگزاری تجمعات اعتراض آميز در فواصل کوتاه مدت ضمن تحميل فشار سنگين بر فعالين سبب خستگی و فرسودگی در صفوف ملی خواهد گرديد. سئوال ديگر اينکه حتی بازداشتهای فله ای، شکنجه ها و زندانها تا چه اندازه در رساندن ندای ملت آذربايجان به گوش مجامع بين المللي مفيد بوده است. آن چه که مشخص است متأسفانه در اين زمينه هم به دلايل معلوم و نامعلوم حرکت ملي آذربايجان توفيق مناسبی پيدا نکرده است.

حرکت ملی آذربايجان با توجه به نکات مثبت فراوان برای کسب هويت ملی و تعيين سرنوشت خويش هر روز بيشتر به جلو مي تازد ولي غفلت از آفات و آسيبهای احتمالي می تواند در مسير رشد آن وقفه ايجاد کند. در مورد برگزاری تجمعات اعتراض آميز در مناسبتهای مختلف بايد که فعالين با سابقه و پر تجربه ضمن تعامل و تبادل با يکديگر و بررسی و تحليل اوضاع نظرات نهايی را اعلام کنند که در اين صورت به طور مسلم تصميمات اتخاذ شده معقول بوده و ماجراجويان احتمالی راه به جايي نخواهند برد.