خالقی نین خوشبختلیگی اوچون اورگی چیرپینان فرزانه لر فرزانه سی محمد علی فرزانه دونیاسینی دگیشدی!

ایشیق سؤنمز

محمدعلی فرزانه 1302 اينجي گونش ايلینده مش اكبر آدلي بير عائله‌ده تبريزين چاي قيراغي محله‌سينده ماهي آدلي آنادان دونیایا گؤز آچمیش، 7 ياشا چاتاركن دارالتربيه‌ مکتبینه یازیلمیش، اورادا آذربايجانين تانينميش آرتئستي و تياترچی سي محمد علي رشدي‌، مکتب موعاوینی ایله تانیش اولمش. محمدعلی فرزانه آنا دیلینه اولدوقجا دوشگون بیر اینسان کیمی فارس کیلاسلارینا قاتیلماسینا باخمایاراق اؤز آنا دیلی نی اوخویوب و اؤیرنمک حسرتی ایله یاشامیش، آتا و آناسی مالی باخیمدان یوخسول اولدوقلاری اوچون او گوندوزلر قالی توخوماقلا و گئجه لر ایسه مکتبه گئتمک ایله مشغول اولموش و اورتا مکتب تحصیلاتینی تبریزین "عالی مکتبینده (دانشرای عالیده)" باشا چاتدیرمیش. گئجه  و گوندوز وئردیگی امک کؤلگه سینده محمدعلی فرزانه 18 یاشیندا معلم اولموش. او معلیم لیک مسلکی نین قیراغیندا تبریزین تربیت کتابخاناسیندا ایش ایله مشغول اولاراق تبریزده یاییلان گونده لیکلره مقاله یازمانی دا نظردن قاچیرمامیش. محمدعلی فرزانه تربیت کیتابخاناسیندا ایشلرکن اوزرینه توز قونموش دینده باطیل کیتابلار دئیه بیر "کیتاب بوغچاسی" ایله اوزله شمیش. او کیتابلاردان بیری کئچن یوزایلین اووللرینده گیلیسلی رفعتین تورکیه ده یایینلاتدیغی "ده ده قورقود" کیتابی ایمیش. بو کیتاب محمدعلی فرزانه ده بؤیوک ماراق دوغورموش. محمدعلی فرزانه بو کیتاب داستانلاری اوزره آوروپا، تورکیه و آذربایجاندا  یاییلان مقاله و کیتابلاری توپلاماغا باشلامیش و 1324- 1325 اینجی ایللرینده تبریزده نشر اولان آذربایجان قزئتینده ده ده قورقود داستانلاریندان بؤلمه لر چاپ ائتدیرمیش. محمدعلی فرزانه 1329 ایلینده سیاسی اولماق ایتتیهامی ایله شاهلیق حاکیمیتی طرفیندن توتولاراق دوستاقلانمیش و  1332 اینجی ایل تبریزدن تهرانا کؤچه رک اورادا معلیملیک و اؤز عئلمی فعالیتینی سوردوره رک 1342 اینجی ایلده بایاتیلار آدلی کیتابی چاپ ائتدیرمیش.

محمدعلی فرزانه آنا دیلی اوزره یازیر: « منيم آنا ديليميزين سوز خزينه سي و ميللي وارليغيميزين هاميدان پارلاق و صاف آيناسي اولان خلق ادبياتيميزين گئنيش  و رنگارنگ دونياسي ايله تانيشليغيم آناملا اولموشدور. آنام منه تكجه دوغما ديليميزي اؤيرتمكده يوخ، بلكه بير آز بويا ـ باشا چاتينجا و ايستيني ـ سويوغو قانينجا ديليميزين سؤز خزينه‌سينه يول ـ تاپماقدا ايلك معليم اولموشدور».(1). محمدعلی فرزانه  م.ع.فرزانه، م.ع.قوسی، م.ع.یاشار و م.ع.روشن کیمی ایمضالارلا مطبوعاتدا چیخیش ائتمیش، مقاله لر، کیتاب تانیتمالاری و تنقیدلری و ساییره موضوعلار اوزره یازیلارین مؤالیفی اولموش. محمدعلی فرزانه نین یازیلاری نین اساس موضوعسونو خالق فولکولورو ایچرمکده دیر. او آتا،  آنا، دوست و تانیشلاریندان ناغیل و بایاتی، مثل، تاپماجالار دینله یرک اونلاری توپلاییب کیتاب حالینا گتیره رک آذربایجان فولکولورونون قورونماسینا خیدمت ائتمه گه چالیشمیشدیر. محمدعلی فرزانه 1355 اینجی ایل اختر خانیم ایله ائوله نه رک ایکی اوشاق صاحابی اولموش (نیما و ندا) و 1358 ایلینده معلیملیک مسلکیندن امکچی اولاراق عئلمی و مدنی ساحه لرده اؤز فعالیتینی سوردورمه گه چالیشمیش. 1371 اینجی ایل باکی اونیوئرسیته سی محمدعلی فرزانه جنابلارینا فخری دوکتورا عنوانی وئرمه گه لاییق گؤرموش. محمدعلی فرزانه 1377 شمس ایلینده اورک خسته لیگینه توش گله رک سوئدین گؤنتبرک شهرینه علاج اولماق اوچون یولا دوشموش. محمدعلی فرزانه نین یاراتدیغی اثرلردن آشاغیداکیلاری آد چکمک اولار:

1 ـ باياتيلار  دفعه‌لر چاپ اولوب، يئني آرتيرمالار و توركجه باشلانيش‌لا يئني‌دن باسيلاجاق.

2 ـ مباني دستور زبان آذربايجان. اونجه بير جيلده‌ده داها سونرالار ايكي جيلده چاپ اولموشدور.

3 ـ گزيده هايي از ترانه‌هاي روستايي فارسي. بو كيتاب سونرالار ايران يئرلي ترانه‌لريندن سئچمه‌لر، آذري توركجه سينه منظوم ترجمه‌لرله بيرليكده 120 صحيفه‌ده سوئد اولكه سينده چاپ و يئني ده‌ن يايينلانميش دير.

4 ـ كجايي دوست كجا ـ ترجمه

5 ـ چنين بود اما چنين نخواهد بود ـ ترجمه

6 ـ گوشه هايي از خاطرات و چند داستان از جليل محمد قلي زاده

7 ـ شهريار و حيدربابا ـ مكتوبلار ونظيره لر

8  دده مين كيتابي ب . ق سهندين اثري ( كاميل متن ) بو كتاب محمدعلی فرزانه طرفیندن  لاتين و عرب الفباسي ايله آذربایجان دیلینده سوئدده 2001 ده چاپ اولموش

اوستاد فرزانه نين آذربايجان ديلی، فولكلورو، بديعي ادبيات ،گرامر، خالقيميزين كيملي يي ، ميللي وارليغيني آراييب ،داراييب ترجومه، چاپ و نشر ایشلرینده کؤمگی کئچدیگی داها بعضي اثرلرين آدینی بئله قئيد ائتمك اولار.

1 ـ ميرزه باغير حاجي زاده دن چاپ اولماميش خاطيره‌لر

2 ـ آذربايجانين ائل ماهني لاري

3 ـ آذربايجان اوشاق فولكلورو ـ اختر خانيم بدوستاني ايله بيرگه

4 ـ آذربايجان فولكلورونون توپلانماسي آراشديريلماسي و نشري تاريخيندن فولكلور اؤرونكلري ايله بيرليكده

5 ـ ملانصرالدين لطيفه‌لري، آذربايجان ديلينده فارسجا يا ترجمه سي ايله

6 ـ آذربايجان ائل سؤزلري ( آتالار سؤزو ) عرب و لاتين الفباسي و آچيق لامالار ايله بيرليكده

7 ـ آذربايجان ائل سوزلري ايكينجي جلد ـ ( دئيملر، دويملار عرب و لاتين اليفباسي و مجازي آنلاملارلا بيرليكده )

8 ـ تمثيل لر و مثللر

9 ـ آذربايجان عاشيق شعري آنتولوژوسو

10 ـ مقاله لر ـ فارسجا چاپ اولانلار 2 جيلده

11 ـ مقاله لر ـ فارسجا چاپ اولمايانلار 2 جيلده

12 ـ مقاله لر ـ توركجه 4 جيلده چاپ اولانلار و چاپ اولمايانلار

13 ـ سوز اينجي لري آذربايجان كلاسيك و چاغداش شعري ، ان قديم دورلردن بو گونه قدر 5 جيلدده

14 ـ ناظيم حكمتين شعرلري فارسجايا ترجمه سي ايله

15 ـ رسول رضائين شعرلري فارسجايا ترجمه سي ايله (بو اثرده استادا عمران صلاحي يارديمچي اولموشدور)

16 ـ تركان پارسي گو ـ فارس ديلينده شئعر يازان آذربايجانلي شاعيرلرينين آنتولوژوسو

17ـ صمد بهرنگي نين آذربايجان ناغيللاري آذربايجان ديلنده صمدين اؤز خطي ايله

18 ـ آذربايجان ديلينين قرامري لاتين و عرب گرافيكاسي ايله

19 ـ واژه نامه آوايي (صوتي ) زبان ادبي آذربايجان موارد و شواهدله

20‌ـ آنا ديليميز و ميللي وارليغيميز اوغروندا خاطيره لر ( بو خاطيره لرين بير سيراسي وارليقدا چاپ اولموش دور )

21 ـ او بير زاماندا اوردوبادلي محمد سعيدين آن تانينميش و دئمك شاه اثري اولان دومانلي تبريزي علي قولو كاتبي ايله بيرگه فارسجايا چئويرير بردي لركي، « كيهان شب جمعه » ده يا‌يليردي آنجاق اوراداكي، صحيفه‌لر باغلانادان سونرا،  بو آرديجيل رومان بلكه ده يار ـ ياريمچيليق قالدي.

22 ـ درام دلقك سيرك ـ ترجمه

23 ـ بلينسكي نين مقاله لري ـ فرزانه معليم بو اثري فرانسيزدن فارسجايا چئويرميش و اميد ايران درگي سينده سيرا ايله چاپ ائتديرميشدير.

24 ـ فرهنگ لغات آذربايجان  (1).

محمدعلی فرزانه کئچمیشده بیر سیرا آذربایجان آیدینی طرفیندن عزیزلنیردیسه، گله جکده خالق ایجتماعیتی طرفیندن عزیزله نه جک و اونون آذربایجان اوغروندا گؤردوگو ایشلر و چکدیگی زحمتلر تاریخ بویو اونو خاطیرلاردا یاشاداجاقدیر. محمدعلی فرزانه ذات عالیه اولو تانریدان رحمت، اونون عائیله سی و اوشاقلارینا، آذربایجان ادبیات خادیملرینه دؤزوم دیله یه رک یاشامی نین سون ایللرینده سوئدده وارلیغین سسی درگیسینده قلمه آلدیغی سؤزلری بیر داها باشقالار اوچون اوخوتمانی ده  یئرلی حئساب ائدیریک:

"....مثلی معروفدور:  « دئییرلر: سن سایدیغینی سای، باخ گؤر فلک نه سایار؟»  بیز ایشه چوخ جوشقون  انرژی ایله باشلادیق. من بیرچیخیش اوپسالا انیورسیته سینده فارسی دری وتورکی آذری دیللری نین تاریخی گلیشمه سی موضوعوندا و نئچه- نئچه علمی – فرهنگی ارگانلاردا  دانیشیق ودیالوقلاردا اولدوم.  هرشئی اؤز یولوایله گئدیردی. لاکین بو فاصله ده گؤزله نیلمز وآمانسیز اؤرک خسته لیگی وقان چاتیشمازلیغی منی آیاقدان سالدی وخسته خانایا کؤچورولدوم. بیری- بیری نین آردینجا ایکی دفعه، اوچ آی فاصله ایله اؤرک اوپراسیونونا معروض قالدیم وبو  اولایلاردا ، خصوصیله ایکینجی اوپراسیونون آردینجا، بیرسیرا عوارض اؤزونو گؤستردی وپزشکی قورونمانین زمانی اوزاندی وهله ده دوام ائتمکده دیر. سالقرانیسکا خسته خاناسی نین قلب بؤلومو پرسویزی منیم ساغالماغیمدا هئچ بیر چالیشمانی اسیرگمه دی. اقامت آیلاری نین اوزانیب  ایللره چئویریلمه سی، علمی- فرهنگی ایشیمیز اؤز یئرینده قالسین، ائلدن- اوبادان  وعین حالدا  عائله دن اوزاقلیق وخبرسیزلیک، بیزی نگرانلیق وروحی هیجانلارا چولقاییردی. بوناگؤره ده  بیزه اوزون مدتدن سونرا اقامت  اجازه سی  وئریلینجه، اوشاقلاری گؤرمک ویاخیندان احوال توتماق خاطره اونلارا خصوصا قیزیمیزا سفارش ائتدیک ، بلکه بورایا گلسین. لاکین اوبیری- بیری نین آردینجا بئش دفعه درخواست وئرندن سونرا، سوئد ویزاسی آلماغا نایل اولمادی وچاره سیز بیز ائل- اوبا، دوست آشنا وعائله میزی گؤرمک وگؤروشمک اوچون دوقتوردان سفره مشورت آلینجا،  واونون تاپشیریقلارینی دینله دیکدن سونرا، بو سفره جان آتدیق. بئله لیکله بوسفره دوغوردان- دوغرویا بیر زیارت سفری آدی وئرمک یئرلی اولور.... نئچه ایلدن سونرا قیزیمیزی، اوغلوموزو، گلینیمیزی گؤردوک یاش یاریمیندا اولان وبؤیومه سینی یالنیز عکسلرده گؤرن نوه میزی باغریمیزا باسدیق. دوستلاردان وآشنالاردان اؤنجه دن خواهش ائتمیشدیک گلمه سینلر، بونونلا بئله عائله، عضولریندن علاوه ، دوستلاردان ، قلمداشلاردان، تانیشلاردان گلیب اورا دا ایکی ساعات آیاق اوسته قالانلار واریدی. وارلیغین تحریریه هئیئتیندن ده سؤنمز، ساوالان، رف- رف وباشقالاری دا واریدیلار. سؤنمز چاپ ائتدیگی کتابلاریندان هدیه گتیرمیشدی وبو  هدیه ان قیمتلی هدیه اولا بیلردی. بیزدن سونرا عرصیه گلن جوان نسلدن  وقلم دوستلاریندان دا واریدیلار. اؤپوش- گؤروشدن سونرا من یورغون اولدوغوم ایچون  ائوه آپاریلدیم وبئله قرارا گلدیک کی دوستلار وتانیشلارلا سونراکی گونلرده  دانیشاق ودردله شک. صاباحیسی گؤندن تهراندا اولدوغوموز گونلرده قارداشلار وقوهوم- اقربالاردان علاوه، هرگون یا بیرگونآرا تهراندا یاشایان وطنداشلاردان هم بیزیم نسل وهم ده بیزدن سونراکی نسیللردن وخصوصا بوسون ایللرده یارانان درین انتیباه و اویانیش دؤوره سینده عرصه یه گلن نسلدن ایکی بیر- اوچ بیرگلیردیلر. بیز قدیمکی جوانلار، بیر بیریمیزی تانیردیق، مدتلر بیربیریمیزله یاشامیشدیق وبیربیریمیزین باخیشلاری وروحیه لری ایله تانیش ایدیق. لاکین بوجوان نسلین آییق- ساییقلیغی، عموما عالی تحصیل آلدیقلاری حالدا، باخیشلاری و داورانیشلاری انساندا اونلارا درین محبت واحترام یارادیردی. بیزیم اؤز کیملیگیمیزی، وارلیغیمیزی تانیماقدا چوخلو دولانباج یولاردان گئچدیگیمیز حالدا، بونلار اونو چوخ راحاتجا منیمسه میش و باشدان آشیرمیشلار وخصوصا نظری جهتدن چوخ یئتگین انسانلار سویه سینه چاتمیشلار. فقط پراکتیک جهتدن اؤزونو گؤسترن تجربه آزلیغی دیر. سؤز یوخ کی، زامان اؤتدوکجه اودا آرادان گئده جک وبیزیم اؤز آیاغی اوسته دایانان نسلیمیز خلقیمیزله  یاخیندان یاخینا انسیت تاپاجاق واؤز انسانی- میللی دوشونجه وباخیشلارینی اؤز دوغما خلقلریله اورتاقلاشاجاقدیر. بو نسلین قاباریق خصوصیتلریندن بیری بوراسیندادیرکی، او ایناندیغی وباغلاندیغی یولو اؤز  وارلیغی ودوشونجه سی ایله یئیه لنیب وقاباقکی بیزیم نسلیمیزده اولانلارین بیر چوخوکیمی، ایده ئولوژو اونو سئچمه ییب، بلکه او اؤز خط فکیریسینی سئچیب وبللندیریب وائله بوناگؤره ده اؤز داورانیشلاریندا ودیالوقلاریندا دموکراتیک سجیه یه یول تاپیب ویا داها دوغروسو  یول سئچیبدیر. اونون بؤیوک حؤرمتی واینامی گئچمیش نسیللردن قالان ضیالیلارا وبوندان داها اوستون اونون حتی آشیری نظر صاحبلری و بیله – بیله ویا بیلمه دن آرایا سؤز آتانلار وآرانی قاتانلارلااؤز- اؤزه دیالوق آپارماقدا واورتاق دیل تاپماقدا و دموکراتیک شیوه ایله داورانماقدا، اونلارا نظرلرینی سؤیله مکده حق قازاندیریرلار وبو حرکت آذربایجان وایران جامعه سینده آنلاشمالارا یول آچماقدا ان دگرلی آددیم ساییلابیلر. تهراندا دوستلار ووطنداشلار بیرمعارفه مجلیسی قورماق ایسته ییردیلر. لاکین چون قاباقجادان بو مجلسی تبریزده تشکیل ائتمک قرارینا گلمیشدیلر ومن ده بو قرارلا موافق ایدیم ، تهراندا اولدوغوم سون گونلرده وارلیق درگیسی نین هئیت تحریریه جلسه سینده اشتراک ائتدیم و اورادا هردفعه وهر یئرده اولدوغوکیمی دوکتورهئیت جنابلاری نین و اورادا اولان قدیم وتازا قلمداشلارین محبت واکرامیندان فایدالاندیم ویئری گلمیشکن بورادا بیرداها درین حؤرمت ومنتدارلیقلا  اؤزومده دویدوغوم احساسی دوکتور هئیت جنابلاری وباشقا تحریریه عضولرینه نثار ائدیرم. بوتون اجلاسلاردا خصوصیله وارلیغین تحریریه هئیتینده منیم حیات یولداشیمدان درین قدیر بیلنلیکله آد چکیلدی. واونون منیم خصوصا خسته اولدوغوم سیرادا چکدیگی زحمت وداشیدیغی همتدن تشکرلر ائدیلدی. بونلار منیم اؤز قلبیمین درینلریندن قوپان سؤزلر اولدوغو اوچون بیر جوابیم وار ایدی. حیات یولداشیم اختر اولماسایدی، چوخ احتمال من بو گون بوردا اولمایاجاغیدیم.  البته بو آرادا یئری گلمیش کن خسته لیک دؤورانیندا و اوندان سونرا بوتون یاخیندا- یا اوزاقدا قایغی بسله ین، همدردلیک ائدن ویاردیمچی دورانلاردان تشکرلریمی بیلدیرمه یی اؤزومه وظیفه سانیرام و درین منتدارلیغیمی بیلدیریرم....

بیز تبریزه اردبیل یولو ایله یوللاندیق. بوسفرده قیزیمیز، گلینیمیز ونوه میز سئودا دا بیزیم ایله ایدیلر. بو یولدان گئتمک اوناگؤره  ایدی کی گلینین آتاسی حیراندا بیر یغیجام ائو دوزلتدیریر. ائو هله یاریمچیلیق اولدوغوندان اونون عمیسی اوغلونون قوناغی اولدوق وعمی اوغلی بیزه اوکی وار اکرام گؤستردی. حیرانین چیخیلماز دره لرینده اردبیل جاده سی نین گنیشلنمه سی ایله ایندی ویلائی ائولر تیکیرلر وحیرانین گؤرونوشو دگیشیر. ایکی یا اوچ گون اوردا آزاد و تمیز هاوادان بهره له نندن سونرا اردبیله یا داها دوغروسو سرعینه گئتدیک. سرعینده همیشه کی کیمی من شاعر دوستوم رحیم اسداللهی ( دؤننکی قارتال وبو گؤنکو درویش ) تخلص ایله گؤروشدوم. رحیمین ائوی شاعرلر دوشرگه سیدی.      اوستاد شهریار سرعینه گئدنده همیشه رحیمه قوناق گئدردی وکریمی مراغه ای ده سئیره چیخاندا هئچوقت رحیمی یاددان چیخارتمازدی . رحیمین اوغلانلاری بویلو- بوخونلو جوانلار اولوبیلار وبؤیوک اوغلو گؤزل بیر قیزلا ائوله نییب و اؤز قیزی لئیلانی دا کؤچوردوب. رحیم گیلدن «آوای اردبیل – اردبیلین سسی» درگیسینه زنگ ووردوم، اونون باش محرری منیم اردبیله گله جاغیمی بیلیردی. من آدلاری اونوتدوغوم کیمی اونوندا آدینی تاسفله اونوتموشام. آمما معنویتی و صمیمیتی هئچ زامان اونودولماز بیر انسان.  اودئدی ایله بوگون داؤد مؤذینین کنسرتی وار. گله بیلمه سیز یئریز بوش گؤرونه جک. دئدیم باشیم اوسته گله رم وحیات یولداشیملا گئتدیک. داود همکارلاری نین ال بیرلیگی ایله چوخ یاراشیقلی بیر ارکستر گروپو یولاسالیب. سالوندا بیزیم اورادا اولدوغوموزو اؤیره نینجه بیر نشاط هاواسی دالقالاندی. منی سئنه چکدیلر ومن بوهامی محبتدن تشکر ائتدیم. کنسرتین سونوندا اعجاز سسلی داودلا گؤروشدوک بوتون چالقیچیلاری  اونونلا ایدیلر  بیر سؤزلز دئدیم. سؤزلریم داودی وهمکارلارینی یامان دویغولاندیردی. سحر تبریزه چیخاجاغیمیز اوچون او یاخشی انسانا (درگی نین مدیرینه) بیر مصاحبه ده وئره بیلمه دیم. سرعیین چوخ دگیئشیلیب، اورادا دا آراسیرا حتی گؤیه دیرمانان بورجلاردا دوزلمک حالیندادیر. سرعین سولاری عمومیتله بهداشتی اولوب، ولی باهالیق اوردا دا هامیدان چوخ بیداد ائدیر. قدیم بیرمثل وار: دئییبلر حاماما گیرن ترلر چیخار. آمما، ایندی هر بیرسرعین حامامینا گیرن آدام ایستر یاشلی یا ایستر سود امه ر اولور اولسون آداما مین تومن ترلمه لیدی، حاماما گیریب چیخان ترله مک عوضینه اوشوتمه توتوردو. بیز اوتوبوسلا تبریزه چاتاندا قاش قارالیردی وچراغلار یانمیشدی. تبریز دوغما شهریم، آنایوردوم بیزی گولر اؤز و گول چلنگی ایله قارشیلادی. مدتلر گؤروشلرینه حسرت چکدیگیمیز قوم- اقربالاردان، دوست آشنالاردان نئچه- نئچه لری  گلمیشدیلر.  اوتوبوس دوراجاغی شهردن قیراغا آپاریلیب وگنیش بیرساحه ده یئرلشدیریلیب، بونونلا بئله هاوا  اوردا چوخ آغیر وتوتقون ایدی. ایلک باخیشدا تبریزین ده اندن بویدان گرنشدیگی گؤزه چارپیردی. شهرین  قدیمی قورولوشو ال دیمه میش قالیب لاکین تازا احداث اولان منطقه لرده حسابسیز تیکینتیلر یارانیب و بوردا- اوردا چوخ طبقه لی بنالاردا گؤزه چارپیر. قارشیلاماغا گلنلر ایله اؤپوش – گؤروشدن سونرا اقربالردن بیری نین ائوینه یوللاندیق ومنله اوراجان گلن دوستلار بیزه استراحت امکانی یاراتماق اوچون اؤز وظیفه لری نین آردینجا گئتدیلر. دوستلار و امکداشلارین بوسون گونلرده مشغله لریندن بیری وشاید ده اونلارین ان باشدا دورانی، منیم اوچون برپا ائده جکلری ییغینجاغین شرایطینی حاضرلاماق ایدی. تهرانین عکسینه اولاراق، بو ایش تبریزده چوخ تشریفات ایسته ییر. من گرک اؤز بیوگرافیمی ویازدیغیم یا ترجمه ائتدیگیم اثرلردن بیر نئچه سینی اورایا گؤنده رئیدیم حال بوکی اوردا ایشله ینلرین بیرچوخلاری منیم کیم اولدوغومو وهارادان گلدیگیمی اؤزومدن یاخشی بیلیردیلر. البته اجازه اوچون وئریلن کتابلار بیرداها آدامین اؤزونه قایتاریلمیردی. تازا اجازه نی ارشاد واماکن وئرندن سونرا فرمانداردا  اونو گؤرمه لی وقول چکمه لی ایدی . بو ایش اجلاسین قورولاجاغی گونه قدر دوام ائتدی وسونرادا جشن ده موسیقی اولماماق، شرطیله صادر اولدو. تبریزین قاباقجیل فرهنگ ومدنیت دوستلاری ایسته میشدیلر بومراسم داها گئنیش وچوخ اشتراکچیه اؤزونده یئر وئرن بیرسالوندا اولسون وبو ایسته یه منیم اللی ایللیک دوستوم وقلمداشیم شرفلی انسان وجزامیلر آتاسی دوکتور مبینین آدینا بووسون زاماندا برپا ائدیلمیش «بنیاد فرهنگی وهنری مبین» آدیله آدلانان تاسیساتین تازا ویاراشیقلی سالونوندان استفاده ائدیلمیشدیر. دوکتور مبین اجلاسی آچماقدا، دوستلوق وامکداشلیق مراتب  ومراسیمینی  اؤز شخصیتینه وکرامتینه لایق درجه ده یئرینه یئتیرمه سی وحتی آلتمیش ایل بوندان اول بعضی دوستلار ومکتبداشلارین منه «میرزه محمدعلی» دئدیکلرینی یادیما سالدی.

دوکتور مبین جنابلاریندان سونرا دوکتور حسین محمدزاده صدیق، دوکتور اورمولو، عیسی نظری، حسن ارک ونئچه نفر مطبوعات خادملریندن وقلمداشلاردان وبوگونکو نسیلدن دانیشدیلار وهر تک- تکی منی اؤز اکرام ولطفلرینه منتدار ائتدیلر. جلسه نین سونوندا پیاملار اوخوندو، اقربالر وامکداشلارین اتحاف ائتدیگی چیچکلر وهدیه لر منه وئریلدی. هدیه لرین ایچینده منه وئریلن ان آغیرلاری وگؤزللری کتابلار ایدی. بونلارین آراسیندا تبریزین سمبولو اولان ارکین ده گؤزل ماکتی گؤرونوردو. بیر قدرشناسلیق لوحه سی وارایدی، اجازه وئرین من همشهرلریمین وقیمتلی امکداشلاریمین معرفت واکراملاری نین تمثیلی کیمی بولوحه ده یازیلانی سیزه اوخویوم. «اولو تانری نین آدیله حورمتلی دوکتور محمدعلی فرزانه جنابلاری 60 ایلدن آرتیق مدنیتیمیزین اوغروندا چالیشان وبوگون 80 یاشا آیاق قویماغینیزی تبریک دییب وسیزه اوزون عومور وجان ساغلیغی دیله ییریک. آذربایجان مدنیت اوجاغی تبریز2/6/1382».

فرهنگی وهنری جشنده موسیقیه اجازه وئرمه مک بوتون اجلاسدا اشتراک ائدنلرده آشکار ناراضیلیق واینجیکلیک یاراتمیشدی و جشنی تشکیل ائدن امکداشلاردان بیری بو ناراضیلیغی واینجیکلیگی کنایه لی سؤزلرله تنقید ائتدی:  آی جانیم! عزا مجلسینه گئدرلر آغلاماق اوچون، مسجده گئدرلر ناماز- نیاز اوچون، جشن مجلسینه ده موسیقی دینله مک اوچون» بورقم سیخینتیلار ومحدودیتلره باخمایاراق تبریزده وآذربایجانین آیری شهرلرینده آذربایجان دیلینده چیخان کتاب ومطبوعات وهابئله فارس دیلینده اولوب لاکین آذربایجانین دیل، فرهنگ ومدنیتینی آچیقلایان نشریات ومطبوعاتین سایی گؤزه گلیم دیر. البته بو کیمی کتابلارو درگیلر تهراندادا یاییلیر لاکین اونلارین نشر مرکزی ایندی تبریزده دیر. بونشریاتین سایی چوخ اولدوغو کیمی، اونلارین چوخ مضمونلو وچوخ ساحه لی اولدوقلاری ومسئله لری علمی- تاریخی آراشدیرمالاری گوندن –گونه آرتیر وکئچمیشده آذربایجانین دیلی، تاریخی، مدنیتی وهویتی باره ده چیخان ویاییلان اویدورمالارا داها یئر قالمیر.

تبریزده اولدوغوموز نئچه گونده مطبوعاتدان ودرگیلردن نئچه لری منله مصاحبه ده اولدولار. مصاحبه آپارانلار عموما عالی تحصیل گؤرموش و معلومات جهتیندن چوخ بیلگین وبیلگین اولدوقلاری  قدر ده چوخ آلچاق گؤیول ومتواضع انسانلارایدیلار. اونلاردان ایکیسی، یعنی سحر درگی سنین باش یازارلاری تبریزده فرصت اولمادیغیندان بیز تهرانا گئدن گونون صاباحیسی تهرانا گلمیشدیر.

لاکین بوتون بونلارلا بئله هله ده خلقلره اؤز آنادیللرینده اوخوماغی، آنا دیللرینده رادیو، تلویزیوندا برنامه لر دینله مک وگؤرمک درین بیرحسرت کیمی هله ده آرزولار بوداغیندان آسیلیدیر.

تبریزده بیرنئچه یئره چاغیریلدیق اونلارین هامیسیندان گووه نیله سی وسئویندیریجیسی بیرگروپ 7 یاشیندان 12 یاشینا قدر اوغلانلی- قیزلی اؤزلری اوچون ارکستلری، دسته جمعی رقصلری، شعر اوخوما وناغیل سؤیلمه اجلاسلاری وارایدی. آرزو ائدیریک آذربایجان وآذربایجاندان قراخ هریئرده بئله گروپلاردان ییغیلسین وتعلیم وئریلسین.

تبریزده اولدوغوموز آز فرصتده  بیرنئچه ناشر وکتاب ساتیش مغازالارینا باش ووردوم. یاران انتشاراتیندا اؤیرندیم کی، نئچه ایل قاباق تبریزده چیخان « مبانی دستور زبان آذربایجانی» دان هله ده اورادا وار. کتابدان اؤزومده اولانلاری چوخدان پایلامیشدیم. انتشاراتین مدیری بونو ائشیدینجه نئچه دوره کتابدان باغلاییب وسخاوتله منه باغیشلادی. هرقدر باهاسینی وئرمکده اصرار ائتدیم قبول ائتمه دی. اختر نشریاتیندا اولدوغوم سیرادا اوستاد شهریارین اوغلو هادی اوتایلی بیرخوش گورکملی آداملا اورایا گلدیلر. ایلک باخیشدا هئچ بیرینی تانیمادیم تا نشریاتین مسئولو هادینی واونونلا اولان آدامی تانیتدیردی. آدام اوتایدان کتابینی تبریزده چاپ ائتدیرمک خاطره گلمیشدی. شاعرله تانیش گؤروشدن سونرا او هم باکیدا چیخاردیغی سون کتابی، هم ده اونو اؤز سسیله اوخودوغو کاستی بیر تبریز سوغاتی کیمی رادیو برنامه لرینده وئره جک ییک. گؤردوگوم شخصیتلردن چوخدان آرزوسوندا اولدوغوم ودرین حؤرمت بسله دیگیم آذربایجان دیلی ومدنیتی جارچیسی دوکتور حسینقلی سلیمی یه شمس انتشاراتینا گیردیگیم سیرادا اوز- اوزه گلدیم. باشدان آیاغا صداقت وساده لیک هئیکلی اولان بو انسان بؤیوک قایغی وجدیتله حاضیرلادیغی «باشلانیش- آنادیلینده ایلک درسلیک» ین نسخه سینی بیرمکتوب ایله منه باغیشلادی. بو آلچاق گؤیول، همیشه دیلیمیزین کئشیگینده دوران انساندا وهابئله تبریزده منه باغیشلایان  کتابلار حققینده ده رادیو سهنده دانیشاجاغیق.

بیزیم تبریزه سفریمیز سونا چاتیردی، تهرانا قاییتمالی وقاییدیش اوچون حاضیرلانمالییدیق، حالبوکی بیرچوخ گؤرمک آرزوسوندا اولدوقلاریمیزی گؤرمه میش وبیرچوخ گؤروشلرینه نایل اولدوقلاریمیزا تشکرلریمیزی بیلدیره بیلمه میشدیک.

ساغ اولون، گؤزل امیدلر وآرزولارلا یاشایین.   م.ع.فرزانه"(2)

 

 قایناق

  

1    رضا همراز: اوستاد فرزانه و ادبي ارثي بير باخيشدا: http://www.shamstabriz.com/hamraz-adabierc.htm

2   محمدعلی فرزانه وارلیغین سسی: بئش ایلدن سونرا ائل- اوبا زیارتي:

 http://www.varliginsesi.com/vs09/vs0912.htm

 

 18.01.2006