صمد و ائل

عليرضا صرافي

Səməd və El

Ə.Sərrafi

سوناجاغيم بو مقاله ايكي حيصه‌دن تشكيل اولموشدور. بيرينجي حيصه ده ائلينه وورغون صمددن، ايكينجي بؤلومده ايسه ?صمد ?ي سئون ائلدن دانيشاجاغام. (داها دوغروسو صمدين آدينا باغلي ائل ادبياتيندان سؤز آچاجاغام).

بيرينجي بؤلوم

موعاصير تاريخميزين هر دؤنه‌سينده يئني‌ صحيفه‌لر آچان، علمين، صنعتين، ادبياتين هر بؤلومونده يئني يوللار آچان اساطيره دؤنموش شخصيتلريميز آز دئييلدير. من هله قهرمان ســتارخاندان، صفــرخان قهـرمانييه قدر سايا گلمـــز سياسي موباريزلريميزي دئميرم. ادبياتي گؤتورورم، ادبياتدان دا نثري. اؤزوده هله آنا ديلينده دئييل، فارسجاني گؤتورورم. باخين سون ايللرده بو ساحه ده كيملر يول آچميشلار:

نوماييشنامهده غلامحسين ساعدي،  اوشاق ادبياتيندا، صمد بهرنگي، ادبي تنقيدده رضا براهني،

سبک شوناسليقدا رضا سيدحسيني

بونلار آدلاريني چكديگيم يازيچيليق بؤلوملرينين بينؤره داشلاريني قويان، هم ده اونون ان اوجا ذيروه‌سيني فتح ائدن يازيچيلاردير. بونلارين هاميسي آذربايجانليدير.

كيم نه دئيير دئسين، من بونا اينانيرام: بير آذربايجانلي اولوب، بير آذربايجانلي كيمي ياشاماق اودسوز، آلووسوز اولماز. سانكي بؤيوك بير رسالت، وظيفه وار بوينوموزدا. بو رسالتي بيز اؤزوموز بئله آختاريب، تاپميريق. بونلار گليب، بيزي تاپير. سانكي اونو آنا تورپاق اؤزو بيزيم بؤينوموزا قويور، سانكي آتالارين نجيب روحو قاپيميزي چيرپاراق، بيزي باشلاديقلاري ايشين آرديني توتماغا، چاغيرير.

بو بير ناغيلدير كي ائللر سؤيله‌يير،
 بيري سسدن دوشسه، او بيرسي دئيير.


سسدن دوشن هانسي بيريسي‌نين يئرينه كئچدي بير زمانلار صمد. اينيلتيميزي، فرياديميزي اونون يارالي بوغازيندان هايقيرديق. نهايت او دا سسدن دوشدو. آنجاق ناغيل بيتمه‌دي.

صمد، وورغون ايدي. ائلينه، يوردونا وورغون. باخين كي اونون توخوندوغو مسئله‌لر نه‌ قدر گئنيش ساحه‌ني احاطه ائدير: تاريخدن توتموش، تا مونوقرافي، فولكلور، شعر، اوشاق ادبياتي، تعليم- تربيه مسئله‌لري، ديل و قرامره قدر. آنجاق بو آيري-آيري آلانلارين هاميسيندا اورتاق سوژه آذربايجان دردي، آذربايجانلي درديدير.

عاشيغينام قان وئرير
            بو درد منه جان وئر
ير.
            بير يئردن يارالييام،
            مين بير يئردن قان وئر
ير.


برتولد برشت دئميشدير ?حقيقتي بيلمه‌ين جاهيلدير، آنجاق حقيقتي بيلركدن دانان جينايتكاردير.?

منجه حقيقتي بيلركن، ايظهار ائتمه‌ين آدام، (قورخاق دئمه‌سم) موحافيظه‌كار بير عاليمدير. بو هر كيشينين ايشيدير (اصلينده هئچ ايش دگيل). آنجاق حقيقتي بيليب و اونو شهامت ايله ديله گتيرمك نر كيشينين ايشيدير.

حقيقتين گؤزل‌ليگينه وورولسان، حقه اينانيب، عاشيق اولسان، لاپ آخار سويون ترس يؤنونده ده اوزرسن، هله اويانا دا كئچرسن. يوخسا سويون آخاريله سورونمك هر اؤلو باليغين دا اليندن گلر

- علم ، عشق و تدبير. گؤره‌سن بونلاري نئجه اؤزومسه‌مه‌لي، هانسي عيارلا تركيب ائتمه‌لي‌ييك ؟ منجه او بيزدن آسيلي دگيل.

علمي منيمسه‌مك اوچون بير چوخ ملزمه‌لر، وسيله‌لر لازيمدير:

تحصيل- كمالات كم آلاتيله اولماز،
تحصيل- كمالاته كمالات گركدير.


عشق ايسه اؤزو بيزي گليب، تاپير. اونون بحرينه دالينجا، علم داياز بير نهر کيمي گلير اينسانا.

عشق ايميش هرنه وار عالمده
علم بير قيل و قال ايميش آنجاق.

عشق‌سيز عاليمين ايشلري خيدمت آديله باشلانسا دا، سون اوجدا خيانت و جينايته ساري يول دگيشه‌بيلر. او، مكّه دئييب، تويوق- خوروزو اؤلوم سفرينه آپاران تولكونون ناغيليدير.

علم‌سيز عاشيقين ايشلري ده غئيرت آديله باشلانسا بئله، سون اوجو سرگشته‌ليك و حئيرتدير. او دا قانادي آتشه توتوشموش پروانه‌نين ناغيليدير.

آنجاق عاشيق بير عاليمين ايشلري باشدان باشا فضيلت و شوجاعتدير.. او اينسان ناغيليدير، صمد ناغيليدير. او بير ناغيلدير كي ائللر سؤيله‌ير.

صمد اينسانجاسينا ياشادي، عاليمجه‌سينه يازدي، ياراتدي، عاشيقجه‌سينه اؤلدو. او اؤلومه ائله خور باخاردي كي، او ائله ياشاردي كي، اؤلنده ده اؤلمه‌دي.  باخين بير مكتوبوندا نه يازير:

هدف، مقصده چاتماق دگيل، مقصده ساري يول دؤيمكدير. ياشاييش پيرتلاشيق بير كلفدير. هئچ يئره چاتماز. آنجاق دايانمامالي‌ييق. بير يئره چاتماياجاغيميزي بيلسك ده بئله، دايانمامالييق. اؤلدوكده ده اؤلريک. جهنمه، گورا كي.

باشقا بير يئرده ده بو مضمونو دئميشدير:

? منيم اؤلمگيم، يا دا ياشاماغيم هئچ ده اؤنملي دگيل. اؤنملي اوراسيدير كي منيم اؤلمگيم، يا دا ياشاماغيم باشقالارين ياشانتيسيندا هانسي ائتگيلري اولسون?.

سئومه‌سن، بو سؤزلري دئيه بيلمزسن.

-علم و عشق، (بيلگي ايله سئوگي) بير- بيريله باريشيب، قاريشسالار نه‌ اولار؟

-اوندا تدبير و يؤنتم دوغار، تدبير عشق آتشيني دوز يؤنه سالماق دئمكدير، ائله ‌كي يانديراندا يانديرسين، ايسينديرنده ايسينديرسين، ايلينديرنده ايلينديرسين.

صمد و صمدگيل سئوگي ايله بيلگيني بير آرايا گتيرديلر. آنجاق نه يازيق اونلاري لاييقينجهبير-بيرينه قووشدورماغا مجاللاري اولمادي. صمدگيل گؤزوموزون قاباغيندا بير- بير الدن گئتديلر.

يارپاقلار تؤكولنده بيل كي قاباق قيشدي. قارانقوشلار قيشا قالماز.

نئچه ايل بويونجا سويوق بير سكوت چوًکدو اورتاليغا. آمما بوزلار ارييينجه صمد بير داها آرازين درينليكلريندن باش قالديردي. بو دؤنه قارانقوش ائل هاوالاريندا قانادلاندي. ائل نغمه‌لرينده، ماهنيلاريندا ديريلدي. عاشيقلارين سازيندا سسلندي:

ساوالاندا بوز باغلار
دؤوره‌سي يارپيز باغلار
گون او گون اولوب صمد
عاشيق سنه سؤز باغلار.


ايكينجي بؤلوم:

بو بؤلومده من ياديمدا قالان واقتيله ديللر ازبري اولموش بير نئچه صمدلي شعر و شوعاردان سؤز آچاجاغام.

بير-ياديما گلير شاه رژيمينين سون ايللرينده تخمينا 1353-1352- جو ايللرده ايچريده ياتان آذربايجان اوغوللاري زينداندا بير نغمه ياراتميشديلار. اونون آنجاق بو بير بندي ياديمدادي:

سن دئييردين كي هئچ واقت،
قارا باليق ياتمادي،
گئديب، يولداش آختاردي،
ساققالاردان قورخمادي.


بو نغمه چوخ چكمه‌دي كي، اؤيرنجلرينين ديلينه دوشدو، داغچيلار دا قايتاريب، داغلارا سالديلار بو سسي.

ايكي-خاطيرلاييرام، 1356 ?جي ايلين يازيندا بيزرحمتليك عاشيق عبدالعليني اوچ گونلوك بير كونسرت اوچون اونيورسيته‌ميزه قوناق چاغيرميشديق عاشيـق ايلك دفعه اولاراق مشهور آراز-آراز ماهني‌سيني اورادا اوخودو. بو ماهني او گوندن اعتيبارا ان چوخ سئويلن و عاشيق كونسرتلرينده دؤنه-دؤنه اوخونان ماهنيلاردان بيرينه چئوريلدي.

نئچه كلمه‌سيني سؤيله‌ييم.

آراز-آراز قان آراز
سولطان آراز خان آراز.
سني گؤروم ياناسان
بيل درديمي، قان آراز.


آراز اوسته، بوز اوسته
كباب يانار كؤز اوسته.
قوي مني اؤلدورسونلر
دانيشديغيم سؤز اوسته.


آخيتدين گؤزوم ياشين
گؤروم قوروسون داشين.
سني گؤروم ياناسان
بس نئيله‌دين يولداشين؟


عاشيق آراز-آرازين ايلك ايفالاريندا شاه رژيمي‌نين قورخوسوندان صمدين آديني آچيق- آشكار چكمزدي، آنجاق سونرالار بو قورخو تؤكولدو.

من عاشيق دان بانيدي
سحرين دان بانيدي.
ايچمه آرازين سويون
صمدين آل قانيدي.


عاشيق، آرازا اوز توتوب، سوروشور:

آراز، سندن كيم كئچدي؟
كيم غرق اولدو، كيم كئچدي؟
صمدي سن بوغمازدين،
سؤيله باغرين كيم دئشدي؟


و آرازين ديليندن بئله جواب آلير:

آرازام, باتمام قوما،
او گلميشدي قوينوما،
آرخادان دوشمن ووروب،
قانين ييخدي بوينوما.


سؤز يوخ كي صمدين معنالي ياشاييش‌نين سونوندا، آرازداكي سمبوليك اؤلومو، خالقين گؤزونده اونا بير افسانه‌وي كاركتر باغيشلاميشدي. خالق صمدين ياري قالميش ناغيلي‌نين سون بؤلومونو اؤزو يازمالي اولدو.

3-ياديمدادير، اينقيلاب گونلري 1357-1358- جي ايللرده تهران خياوانلاريندا تظاهوراتا چيخان اؤيرنجيلر اونون يولونو اؤز يوللاري و اونو اؤز موعليملري كيمي تانيتديريب، آدينا فخر ائدرديلر و فارسجا بو شوعاري دؤنه- دؤنه تكرارلايارديلار.?راه صمد راه ماست، صمد معلم ماست?

4-صمدين حاقّيندا بير چوخ عاشيقلار ماهني قوشموشلار. آنجاق صمد مؤوضوعو عاشيق حسن اسكندرينين ياراديجيليغيندا داها دا گئنيش يئر توتموشدور.

واقتيله اونون اوخودوغو بو ميصراعلار ديللر ازبري ايدي:

داها آراز اوسته گمي گلمه‌دي،
آي اوشاقلار صمد عمي گلمه‌دي.


باشقا بير قوشماسيندا دا عاشيق حسن بئله دئيير:

دوهان نور ساچيري گونشدن آرتيق
ائللر
سني سئوير يولداشدان آرتيق
سن
بيزه عزيزسن قارداشدان آرتيق
سؤز قوشدوم آدينا صمد بهرنگي


عاشيق حتي صمده حصر ائتمه‌ديگي شعرلرينده ده ايستر ?ايسته‌مز صمدي خاطيرلايير، نئجه كي داغلارلا دردلشنده، سوروشور:

بهروز دهقان، صمد بهرنگ
دئميرسن
بس هاني داغلار؟


بير گرايلي‌دا دا صمد حاقّيندا بئله چاليب، چاغيريردي :

صمد قاريشدي ائلينه
درمان
آختاردي دردينه
آنديريردي
سنه، منه
ظاليملرله
وار ايشيميز.


ائل يولوندا گئتدي صمد
جانين فدا ائتدي صمد
آرزيسينا يئتدي صمد
آچيلدي باغلي قولوموز.


عاشيق حسن اينقيلاب گونلرينده صمدين يئريني بوش گؤرور:

عزا گونو دؤيوش مارشين چاليريق
ظولم
ائدنين يوواسيني تاليريق
قوچاقلار قانينا قانلار آليريق
كاش
گؤره‌يدي بو گونلري گؤزلرين.


آنجاق او قيزغين گونلرين ده عؤمرو چوخ اولمادي. و ايندي ايكينجي دؤنه ميلتيميزين اويانيشي دؤورونده صمد يئنه ده بيزيم كؤمگيميزه گليببدير.. اونون قايغيلي گؤزلري هله ده وطن اوغوللارينين كئشيگينده‌دير. بيز اونا گوونير، اونا آرخالانيريق. اونون خاطيره‌سي ميللتيميزه جورأت، شهامت و غئيرت وئرير.

ائل صمد ناغيليني اونودولماز بير حكايه كيمي نسيلدن-نسيله، عصيردن ? عصيره ياشاداجاق. او تاريخيميزين هر دؤنه‌سينده بير داها ديريله‌جك.

صمد ائليني ياشاتدي،

ائل صمدي ياشاتمازمي؟

دیلماج سایی ۱۲

www.ocaq.net