باش صحيفه

ديليميزين اينکيشاف يوْلو

چاغداش ايجتيماعي مسأله‌لر

کيتابلار

حيات و مدنيت

آذربايجان توٍرکجه‌سي‌نين قراماتيک قوُرولوشو

 آذربايجان فوْلکلورو:

شعرلر

 اوْرتوقرافي چاليشمالاريميز و ديليميزين گله‌جگي

 

 

اوْرتوقرافي چاليشمالاريميز و بوُگوٍنکو طلبلر و تکليفلر

 

ابراهيم رفرف

 

۱۳۸۰- جي ايلده يازيچيلار، اوْخوجولار و آذربايجان ديلينده چيخيش ائدن مطبوعاتين ايشتيراکي ايله کئچيريلميش اوْلان اوْرتوقرافي سميناري‌نين آلديغي قرارلار ديليميزين اساسلاريني برکيتمک و اوْنو موًحکم قايدالار چرچيوه‌سينه يوًنلتمک اوُغروندا آتيلميش ان قيمتلي آدديملاردان ايدي. بيز بوُ گوٍنه‌دک وارليقدا همين قايدالاري بوٍتون اينجه‌ليکلري ايله تطبيق ائتمگه چاليشميشيق و داخيلده و خاريجده نشر اوْلان کيتابلار و قزتلر ده گئنيش ميقياسدا بوُ حرکته قاتيلميشلار. بوُ قايدالارين اهميتلي جنبه‌لريندن بيري ده اوْنلارين دموْکراتيک پرينسيپلر اساسيندا قبول ائديلمه‌سيدير کي، «شخصي» يازي قايدالاري‌نين ترسينه اوْلاراق، اوْنلارين گئنيش ميقياسدا تبليغ ائديلمه‌سي و بوٍتون يازيلاردا اساس گوًتورولمه‌سي‌نين مشروعيت قايناغي ساييلماقدادير.

داخيلدن و خاريجدن گلن مکتوبلار و موٍناسيبت بيلديريشلري اوْرتوقرافي ايشينين دوٍزگون ايستيقامتده ايرلييه آدديملاديغيني گوًسترمکدهدير. بوًيوک قلم صاحيبي رضا براهنينين ايفادهسي ايله دئسک: «اوْرتوقرافي سمينارينين آلديغي قرارلار علمي و دموکراتيک قرارلاردير، آنجاق  فارس ديلينين ايملا قايدالاري هله ده غئير- علمي و فرماييشي کاراکتر داشييير». رضا براهني نين سوًزونو بئله باشا دوٍشمک اوْلار کي، فارس ديلينين ايملا قايدالاريني تثبيت ائتمک اوٍچون يازيچيلاردان و قلم صاحيبلريندن عيبارت هلهليک هئچ بير گئنيش توْپلانتي  تشکيل ائديلمهميش  و اينديکي يازي قايدالاري بير- ايکي شخصي تشبّوٍث اساسيندا فوْرمالاشميشدير.

بوُ دوْغرودور کي، هله ده فارس ديلينده بوُ قدر گئنيش  احاطهلي و علمي ماهيته اساسلانان ايملا قيلاووزو يوْخدور و ايملا قايدالاري صرف و نحو علملري ايله علاقهدار تحقيق ائديلمهميشدير و بوُ ساحهده گوًرولهسي ايش چوْخدور کي، فارس ديل و ادبيات قوُرومو (فرهنگيستان) طرفيندن تشکيل ائديلمکدهدير و اوْنلارين چاليشمالارينين  اوُغورلو نتيجهلريني ياخين گلهجکده گوًرمک آرزوسونداييق.

بيزه ائله گلير کي، آذربايجان توٍرکجهسينين اوْرتوقرافي اساسلاري، گئنيش احاطهلي اوْلدوغونا  و علمي اساسلارا سوًيکنديگينه گوًره، عرب اليفباسيندا يازيلان بوٍتون توٍرک ديللرينه  و حتا فارس ديلينه اوًرنک اوْلا بيلر.  سوْن واختلار کلاله شهرينده «مختومقلي فراغي» آدينا توٍرکمن ادبي درنگينين تشبّوٍثو ايله اوْرتوقرافي گوًروشلري ترتيب ائديلميشدير و گلهجکده بوُ گوًروشلرين دوامينا شاهيد اوْلاجاغيق. بيز توٍرکمن باجي- قارداشلاريميزا توًوصيه ائديريک کي، اوًز چاليشمالاريني علمي شکيلده تشکيل ائتسينلر و آذربايجان توٍرکجهسينين اوْرتوقرافي اوٍسلوبلارينا ديقتله فيکير وئرسينلر.

بوُرادا بعضي فيکير آيريليقلاريني داگوًزدن کئچيرمک  يئرلي اوْلا بيلر. ميثال اوٍچون شاعير کريم مشروطهچي جنابلاري آلينما سوًزلرين اوْريژينال ايملادا يازيلماغينين طرفداريدير. هابئله قوْجامان قلم صاحيبي اوُستاد بهزاد بهزادي اوًز شخصي يازي قايدالارينا اوٍستونلوک وئرير و  سوْن واختلاردا نشر ائتديگي  «آذري» آدلي دَيَرلي ادبيات درگيسينده همين شخصي ايملا اوٍسلوبونو تطبيق ائتمکده دوام ائدير. اوُستاد بهزادينين حيات بوْيو چاليشاراق خالقيميزا و ديليميزه گوًسترديگي  خيدمت و اوْنون قيمتي اوًلچويه گلمز، آنجاق بيز اوًزوموزو بئله بير تنقيدي ايرَلي سوٍرمکده حاقلي حساب ائديريک کي، اوُستاد بهزادي اوْرتوقرافي سمينارينين آپاريجي هئيأتينين موٍثّير عوٍضوو اوْلموشدور و آلينان قرارلارا قوْل چکميشدير. اوُستاد بهزادي هابئله سميناردا قئيد ائتدي کي : «من اوًز شخصي اوٍسلوبوما هله ده اينانيرام، آنجاق نه قدر کي، باشقا بير قرار آلينماييب، من بوُ سمينارين آلديغي قرارلارا سايغيلي قالاجاغام.».  اوٍستهليک اوُستاد بهزادينين شخصي يازي قايدالاري نئچه ايلين سيناغيندان ناييليتسيز کئچميشدير و  شخصي (تک نفرليک) يازي اوٍسلوبو اوْلاراق قالماقدادير. بئله اوْلدوغو حالدا، بيزيم آرزوموز اوْدور کي،  ايملا بيرليگينه ناييل اوْلماق اوٍچون «آذري» نشريهسي ده «اوْرتوقرافيک» اوٍسلوبدا ترتيب ائديلسين.

دوْکتور حسينقلي سليمي و اوُستاد احمد شايا دا هر زامان اوْرتوقرافي سمينارينا منفي موٍناسيبت بيلديرميشلر و اوًزلرينين شخصي ايملا اوٍسلوبلاريني يازيلارينا تطبيق ائتمکده ايصرارلي اوْلموشلار.

اوْرتوقرافي سمينارينين آلديغي قرارلار «تک نفرليک» ايملا قيلاووزلاري دگيل، قلم صاحيبلرينين اکثريتينين موًوقعيني تمثيل ائتمکدهدير و اوًز مشروعيتيني ده ائله بوُرادان قازانير. بير ده اوْنو قئيد ائتمک لازيمدير کي، اوْرتوقرافي سمينارينين آلديغي قرارلار «وارليق» درگيسينين خوٍصوصي ايملا اوٍسلوبو دگيل، بوُ قايدالارا بيز ده باشقالاري کيمي «اوُيغونلاشماق» ضرورتيني حيس ائدهرک اوُيغونلاشديق و ايملا قايدالاريني دوٍزگون تطبيق ائتمهديگيميز حالدا بير چوْخ تنقيد و اعتيراضلارلا قارشيلاشيريق. هر حالدا کمال بيردن- بيره حاصيل اوْلماز و هر زامان داها دوٍزگون ايستيقامتلري آراماق لازيم گله بيلر.

آنجاق کسکينليکله فيکير وئريلمه‌ليدير کي، بوُرادا بوًيوک امک حسابينا ياراتديغيميز تمللري پوْزوب، يئنيدن ياراتماق فيکري دوٍزگون اوْلا بيلمز. بيز ذاتاٌّ قرارا آلديغيميز ايملا قايدالاريني نئچه ايلدن بير گوًزدن کئچيرمک و قلم تجروٍبه‌لريميزدن فايدالاناراق، اوْنلاردا موٍعيّن تنظيمات تطبيق ائتمگي منطيقه اوُيغون گوًروروک.

وارليق درگيسي بير داها بعضي کلمه‌لرين يازيليشي حاقّيندا قلم تجروبه‌لرينه ماليک اوْلان بوٍتون ضياليلارا اوٍز توُتور و اوْنلارين فيکريني اوًيرنمگه چاليشير و اوْنلاردان آشاغيداکي سوْرغولارا جاواب وئرمکله بوُ آراشديرمادا بيزه يارديمچي اوْلماقلاريني ريجا ائدير. نظرده توُتولماليدير کي، هر کلمه بير قروُپو تمثيل ائدير، مثلاٌّ شوًهرت، صوًحبت، حوًرمت، توًهمت کيمي کلمه‌لرين سس قوُرولوشو عئيندير، ياخوُد دا موٍباريزه، موٍصاحيبه، موٍشاجيره کيمي کلمه‌لر باشقا بير قروُپون اوًرنگيدير. نوًوبتي صحيفه‌ده قئيد اوْلونان سوْرغولارا قارشي جاوابلارينيزي ان قيسا زاماندا وارليق درگيسي‌نين آدرسينه (تهران، خيابان فلسطين شمالي، شمارة ۱۵۱) گوًندرمگينيزي ريجا ائديريک و بوُ آراشديرما ايشينه قاتيلماغينيزدان دوْلايي تشکّوروموزو بيلديريريک.

 


يازي قايدالاري حاقّيندا فيکير يوْخلاما ورقه‌سي

 

آد وسوْي‌آدي                                آدرس                                                  تلفوْن             تاريخ

تحصيل سويه‌سي                             چاليشما ساحه‌سي

ياراتديغي اثرلر

 


آشاغيداکي کلمه‌ يازيليشلاري‌نين هانسيني بَيَنيرسينيز؟

 

* تبريزدن                * تبريزده‌ن

* گه‌لميشه‌م              * گلميشم

* گوًزل                   * گوًزه‌ل

* موٍشکول               *مشکل

* موٍزد                    * مزد

* انسان                   * اينسان

* استقلال                * ايستيقلال

* معاصير                 * موٍعاصير

* موًحکم                 * محکم

* حوًرمت                * حرمت

* صوًحبت               * صحبت

* شهرت                 * شوًهرت

* ورزش                 * ورزيش

* دانيشگاه                * دانشگاه

* ظارافات               * زارافات

* اوُجوز                  * وُجوز

* يکي، يستي            * ايکي، ايستي

* ئوًلکه                   * اوًلکه

* دئديم کي...            * دئديم که...

* گمان                   * گوُمان

* بوًيوک                  * بيوک

* ترک                    * توٍرک

* به‌ح- به‌ح              * به- به

* اوٍره‌ييمي               * اوٍرگيمي

* گه‌ره‌کمه‌ز              * گرکمز

* دوْغرو دگيل.          * دوْغرو دئييل.

 

وارليق درگيسي‌نين اينديکي ايملاسي

* اوْخوناقليدير.

* آز اوْخوناقليدير.

* اوْخوناقسيزدير.

 

ايملا قايدالاريميزدا هانسي دوٍزليشلري تکليف ائدردينيز؟ فيکرينيزي اطرافلي شکيلده آچيقلايين.

 


 


 

 

 

اوْرتوقرافي چاليشمالاريميز و ديليميزين گلهجگي

ابراهيم رفرف

 

قوْجامان ادبيات خاديمي يحيي شيداجنابلاري مهد آزادي روُزنامهسي‌نين ۱۳۸۳/۲/۱۶ تاريخلي ساييسيندا «تزه بير دهللک گليبدير، کاکيلي ياندان قوْيور» باشليقلي بير يازيدا اوْرتوقرافي قرارنامهسينه موٍناسيبت بيلديرميشدير. يحيي شيدا جنابلاري اوًز يازيسيني بوُ شعرله بزهميش:

دوٍشمن بير اوْلسا دفعيني آساندير ائيلهمک،

واي اوْل زامان کي، اوٍز قوْيا هر بير کناردان.

يانليش يازي

اوْرتوقرافيک يازي

موعهلليم

موٍعلّيم

موباريزه

موٍباريزه

موساحيبه

موٍصاحيبه

موختهليف

موٍختليف

موناسيبت

موٍناسيبت

شئيتان

شئيطان

موتهفهککير

موٍتفکّير

موتاليعه

موٍطاليعه

و اوْرتوقرافي سميناريني و اوْنون قرارلارينا قوْل چکن علمي هئيأتي گرگين توْپ آتشينه توُتموشدور. يحيي شيدا جنابلاري گوُيا بعضي کلمهلرين اوْرتوقرافيک ايملاسينا گوٍلمگي گلميش و همين سببدن اوْرتوقرافي چاليشمالاريني تماميله سوُآل آلتينا آلميش و اوْنون علمي هئيأتينين عوٍضولريني دللگه بنزتميشلر. گرچکده  بيزيم ده اوْ کلمهلرين ايملاسينا گوٍلمگيميز گلدي، چوٍنکي هئچ بيري اوْرتوقرافيک شکيلده يازيلماميشدي. بوُ کلمهلري جدولده گوًسترميشيک. بيرينجي سوٍتون اوُستادين و بيزيم گوٍلمگيميزه سبب اوْلان قوْندارما يازي طرزي، ايکينجي سوٍتون ايسه اوْرتوقرافي سمينارينين قبول ائتديگي منطيقي و دوٍزگون يازي طرزيني عکس ائتمکدهدير.

 

دئمهلي يحيي شيدا جنابلاري بيزي نظرده توُتوب، اصلينده باشقالارينا- همين بوُ گوٍلونج کلمهلرين قوْندارما ايملاسيني تکليف ائدن شخصلره گوٍلورموشلر. باشقا سوًزله دئسک، يحيي شيدا جنابلاري کيمه گوٍلدوکلرينين فرقينده دئييلميشلر. بوُرادان ايسه آيدين اوْلور کي، موٍلّيف اوْرتوقرافي سمينارينين قرارنامهسينه ديقّتله باخماميش و اوْرادا آلينان قرارلارلا بيگانه قالميشلار. قئيد ائتمک لازيمدير کي، يحيي شيدا جنابلاري سمينارا دعوت اوْلموشدولار، آنجاق «منيم هم ايشيم چوْخدور، هم ياشيم»- دئيه سميناردا ايشتيراک ائتمکدن ايمتيناع ائتديلر. موٍلّيفين يازيسيندا بعضي ماراقلي مقاملار دا ديقّتي جلب ائتمکدهدير. اوُستاد عئين يازيدا:

۱ – «دللک» سوًزونو هم «دهللک»، هم ده «دللک» شکلينده يازميشلار. اوْرتوقرافي سميناري ايسه بوُ کلمهنين يازيليشيني «دلّک» و يا خوُد دا (کلمهني دوْغمالاشميش عرب سوًزو نظرده آلساق) «دللک» شکلينده تکليف ائتميشدير.

۲ - «واصل» و «حاضير» شکلينده ايکي ايملا ايشلتميشلر. گوًرهسن بوُرادا هانسي ماهيت فرقي اوُستادي محبور ائتميشدير کي، «واصل» سوًزونو ده «واصيل» شکلينده يازماسينلار؟

۳ – جمع شکيلچيسيني بعضي يئرلرده بيتيشيک، بعضي يئرلرده آرالي يازميشلار: لغتلر، آداملار، عاليملر، دللکلر. بوُ ايکيتيرهليگين سببيني آيدينلاشديرا بيلمهديک.

۴ – «اوستاد» و «لغت» کيمي ايکي ايملا ايشلتميشلر. ياخشي اوْلاردي کي، بوُنلارين آراسيندا اوُيغونلوق ياراتماق نامينه هر ايکيسيني يا «استاد، لغت» شکلينده، يا دا «اوُستاد، لوٍغت» شکلينده يازايديلار. بئله اوْلسايدي، موٍلّيفين يازيسيندا سيستم آنلاييشيني موٍعيّن قدر گوًرمک اوْلاردي.

۵ – موٍلّيفين يازيسيندا بير طرفدن «اوًيرهنمک»، «دهرين» و «ائدهرلر» شکلينده بعضي کلمه يازيليشلاري ايله قارشيلاشيريق، باشقا طرفدن «گتيرمک» و «چکدي» کيمي ايملا اوًرنکلري ديقّتيميزي جلب ائدير. بوُرادان ايسه آيدين اوْلور کي، موٍلّيف Ə سسينين يازيليشي حاقّيندا موٍعيّن اوٍسلوبا ماليک دئييلدير. فيکير وئرسک، بوُنلار بوٍتونلوکله  «دهرين، ائدهرلر، گهتيرمک، چهکدي» شکلينده، يا دا (اوْرتوقرافي قرارلارينا اوُيغون اوْلاراق) «درين، ائدرلر، گتيرمک، چکدي» شکلينده يازيلسايدي، موٍعيّن متوْدوْلوژيدن صوًحبت آچماق اوْلاردي،  چوٍنکي بير متوْد اوًزونو نقض ائتمهمهليدير. ماراقليدير کي، موٍلّيف بيزي بوُروشوق ايملا طرزيني ايشلتمکده ايتّيهاملانديرير، آنجاق اوًزو «اوًيرهنمک»، «دهرين» و «ائدهرلر» کيمي ايفادهلر ايشلدير، بيز ايسه اوْرتوقرافي قرارلارينا اوُيغون اوْلاراق همين کلمهلري «اوًيرنمک»، «درين» و «ائدرلر» شکلينده يازيريق. گوًرهسن ديليميزين ايملاسيني کيم بوُروشوق سالير، کيم بسيطلشديرير؟

۶ - «حقسيز» سوًزو بيزه آنلادير کي، موٍلّيف بعضي شکيلچيلري آيري يازماق عقيدهسينين طرفداريدير،  بئله اوْلدوغوندا «ياشلي» سوًزو ده «ياشلي» شکلينده يازيلمالي ايدي.

۷ – موٍلّيف يازير: «بيز اگر دخيل کلمهلري اوًز عادي سيماسيندا گوًسترمهسک، اوْندا چوْخ چتينليکلر قاباغا گلر، مثلاٌّ «عصير، اسير، اثير» سوًزلريني بوٍتونلوکله «اهسير» يازساق، شکلي دَييشيلديکده اوْنون اصيل معناسيني باشا دوٍشمهيه جگيک.». قئيد ائديم کي، اوّلا اوْرتوقرافي سميناري «اهسير» شکلينده هر هانسي ايملا اوًرنگي قبول ائتمهميشدير. اوْرتوقرافي قرارنامهسينه گوًره بوُ کلمهلرين يازيليشي «عصير، اسير، اثير» اوْلماليدير. يئنه ده تأکيد ائديرم کي، موٍلّيف اوْرتوقرافي سميناريندا ايشتيراک ائتسهيدي و اوْنون قرارنامهسيني بير دفعه اوّلدن آخيرا کيمي ديقّتله اوْخوسايدي، بوُ کيمي دوٍشونجهلره توُتولوب، ناحاق يئره بيزي قيناييب، خالقيميزين يازيچيلاريني «تزه دللک» يا خوُد دا «قوْندارما پروْفسورلار، عاليملر و فيليلوقلار» آدلانديرمازدي و «ديرناقآراسي تعجّب ايشارهلري» ده ايشلتمزدي. همين بوُ «ديرناقآراسي تعجّوٍب ايشارهسي» يازيچي اوًلچولرينه سيغمايان چوْخ کوْبود بير داورانيش طرزيدير. بوُ ايشارهدن ايستيفاده ائدن شخص اوًزونو چوْخ يوٍکسک مرتبهده، اوًز موٍخاطبيني ايسه چوْخ آشاغي روٍتبهده گوًرور. منيم کيمي بير آدامي آشاغي روٍتبهده گوًرمک بير اوْ قدر ده آجي اوْلمازدي، آنجاق خالقيميزين ان سئچکين قلم صاحيبلريني آشاغي روٍتبهده گوًرمک، هم ده اوْنلاردان باش وئرمهميش گوٍناهلار سببيندن، اصلا اينانيلاسي دئييل.

۸ – موٍلّيفين يازيسيندا «يئنيدن» و «سلامدان» کيمي ايکي ايملا اوًرنگي يئنه ده تعجّوب دوْغوراندير، چوٍنکي بوُرادا يئنه ده سيستم آنلاييشي چاتيشمير و ياخشي اوْلاردي کي، موٍلّيف يا «يئنيدن، سلامدان» شکليندن، يا دا «يئنيدن، سلامدان» شکليندن ايستيفاده ائدردي.

۹– موٍلّيف اوٍچون «خالق» سوًزونون ايملاسي بير درد اوْلموشدور، چوٍنکي بوُرادا دئيهسن تانري ايله عادي اينسانلارين دَييشيک دوٍشمک تهلوٍکهسي وار. اوْرتوقرافي سميناري همين تهلوٍکهنين قارشيسيني آلماق اوٍچون سيستم چرچيوهسينده ايکي ايملا طرزي يعني «خالق» (اينسانلار، ميلّتلر) و خاليق (يارادان آللاه) تکليف ائتميشدير. ديقّتله باخيلسا، بوُ دا موٍلّيفين اوًز متوْدونا اوُيغوندور، چوٍنکي اوْنون يازيسيندا «حاضير» شکلينده ايملا ايشلنميشدير. بئلهليکله «حاضير»، «خاليق»، «واصيل» کيمي کلمهلرين ايملاسي سيستم تشکيل ائدردي.

۱۰– موٍلّيف بوُ آلينما کلمهلري فوْنتيک شکيلده يازميشدير:

اوُستاد، عاليم، جوٍمله، جماعات، حاضير، قبير، قايدا، زامان، فيکر، دوٍشمان، هئچ.

موٍلّيف هابئله بوُ آلينما کلمهلري اصيل ايملادا يازميشلار:

 واصل، ممکن، اداره، سلام، لغت، کتاب، مراجعه، دقّت، خدمت، عدول، شاعر، جزوه، عبارت، انکشاف، استعداد.

بيزه آيدين اوْلمادي کي، موٍلّيف هانسي متوْد اساسيندا بوُ آلينما کلمهلري ايکي قروُپا آييرميش، بعضيلريني اصيل ايملادا، بعضيلريني ايسه فوْنتيک ايملادا يازميشلار. مثلاٌّ بيلمک اوْلمور کي، «جماعات» سوًزويله «کتاب» سوًزونون آراسيندا  هانسي ماهيت فرقي وار کي، بيرينجيسي فوْنتيک شکيلده، ايکينجيسي ايسه اوْريژينال شکيلده يعني «کتاب» صورتينده يازيلماليدير و  «کيتاب» صوُرتينده يازيلماماليدير. اوْرتوقرافي سميناريندا اوْخونان معروضهلردن، خوٍصوصيله مسعود فيوضاتين خالقين تلفّوٍظ طرزلريندن توْپلانميش فاکتلارلا زنگينلشميش معروضهسيندن آيدين اوْلدو کي، آلينما کلمهلرين تماميله اوْريژينال ايملادا يازيلماسي گنج نسلين دانيشيق لهجهسينه منفي تأثير گوًسترير و اوْنلارين ديليني فارس ديلينين تلفّوٍظ نوْرمالارينا تابع ائدير. حالبوُکي، ميثال اوٍچون «کيتاب» سوًزونون گوًروندوگو شکيلده يازيلماسي سبب اوْلور کي، بوُ کلمه ketab شکلينده يوْخ، kitab شکلينده تلفّوٍظ اوْلسون و گنج نسلين تلفّوٍظو گئتديکجه دوٍزگون تلفّوٍظه و ديليميزين زنگين هارمونيسينه اوُيغونلاشسين.

سوْن اوْلاراق موٍلّيفين اوًز يازيسينا باشليق سئچديگي بير بئيت شعره فيکير وئرمک ماراقلي نتيجهلر دوْغورا بيلر: شعردن گوًرونور کي موٍلّيفين فيکرينجه دوٍشمانلار «هر بير کناردن» اوٍز قوْيماقدادير، بئله کي اوْنلارين «دفعيني آسان دئييل ائيلهمک». همين سوًزلر گوًسترير کي، موٍلّيف اوًزونو اقليّتده، اوْرتوقرافي اساسلاريني حيمايه ائدن شخصلري ايسه اکثريتده حيس ائدير و اوْنلاري «دفع» ائتمگه چاليشير. اوْرتوقرافي سميناري اوًز ايشيني محدود ايمکانلارلا علمي سويهده گوًردو و بير «فرهنگيستان» ايشيني باجاريقلا يئرينه يئتيردي. بوُنو چوْخ آداملار، اوْ جوٍملهدن فارس ديلينين بعضي  ادبيات خاديملري باشا دوٍشدو و دَيَر وئردي. بئله اوْلدوغوندا «دفع» دوٍشونجهسينه قاپيلماق «بير قدر» اينصافسيزليق ساييلاردي. عزيز دوْستوموزا جان ساغليغي و خالقيميزا خيدمت اوُغروندا باشاريلار ديلهييريک.

قئيد: وارليق درگيسي اوْرتوقرافي سمينارينين آلديغي قرارلاري بيرينجي گوٍندن دوٍزگون و ديقتجيل شکيلده اوًز ايملاسينا تطبيق ائتمگي بوْينونا گوًتورموش و بوٍتون قلم صاحيبلريني و مطبوعات اوْرقانلاريني همين ايشي گئنيشلنديرمگه چاغيرميشدير. اوْرتوقرافي قرارلارينين علمي شکيلده و دموکراتيک يوْللا قبول اوْلوندوغو هامينين گوًز اوًنوندهدير و ديليميزين اينکيشافينا نه قدر گوٍجلو تأثير ائدهجگي اينکار ائديلمزدير. بوُنونلا بئله بعضي حوًرمتلي قلم صاحيبلري، هر بيري موٍعيّن بير يوًندن بوُ قايدالارلا راضيلاشا بيلمهديکلريني ووُرغولاميشلار، اوْ جوٍملهدن حوًرمتلي شاعير و يازيچي کريم مشروطهچي (سوًنمز) جنابلاري دفعهلرله آلينما کلمهلرين اينديکي ايملاسينا قارشي چيخديقلاريني بيلديرميش و بوُ کيمي کلمهلرين اوْروژينال ايملادا يازيلاجاغي فيکرينين طرفداري اوْلدوقلاريني تأکيد ائتميشلر. سوًز يوْخ کي، بوُمسأله ده سميناردا موٍذاکيره اوْلموش و سس چوْخلوغو اساسيندا قرار قبول اوْلونموشدور. بوُنونلا بئله گلهجک کوْنفرانسلاريميزدا همين و بوُنا بنزر مسأله‌‌لرين يئنيدن موٍذاکيره اوْلونماسي و ايملا قايدالاريميزين داها دا اينجهلشديريلمهسي هم موٍمکوندور، هم ده بير ضرورت.

بوُ اوٍزدن وارليق درگيسي حوًرمتلي شاعير کريم مشروطهچينين تکليفينه گوًره، عزيز قلم دوْستلارينين ايملا قايدالاري حاقّيندا فيکيرلريني يايماق اوٍچون حاضيرکي ساييدان اعتيباراٌّ ۶ صحيفهليک يئر آييرميشدير. موًوضوعلا باغلي بوُ صحيفه‌لرده مقالهلر هم ده موٍلّيفين موٍدافيعه ائتديگي ايملا قايدالاري اساسيندا درج اوْلاجاقدير. بوُ تشبّوٍث بيزه بوُ ايمکاني ياراداجاقدير کي، موًوضوعلا باغلي گلهجک کوْنفرانسلاريميز داها شفاف و داها آيدين دوٍشونجهلر اساسيندا فعاليته باشلاسين و داها منطيقي قرارلار قبول ائلهسين. ايملا قايدالاريميز حاقّيندا موٍثبت و ياخوُد دا منفي موٍناسيبتي اوْلان بوٍتون قلم صاحيبلريندن اوًز اثرلريني ايستديگي ايملادا بيزه گوًندرمکلري ريجا اوْلونور.

همين تشبّوٍثون چرچيوهسينده حوًرمتلي کريم مشروطهچي جنابلارينين نوًوبتي صحيفهدن باشلايان  «بوًيوٍك توٍرك لوٍغتي‌»- نين ديباجه‌سينده حسين كاظم قدري‌نين ايملا حاقّيندا بعضي فيكيرلري باشليقلي مقاله‌سي موٍلّيفين اوًز ايملاسيندا درج اوْلونموشدور و حسين کاظم قدرينين ايملاسي تاريخيليک باخيميندان اوْلدوغو کيمي وئريلميشدير.  هابئله اوُستاد دوْکتور بهزادي بهزادينين اوْرتوقرافي ايله علاقهدار مکتوبو اوًز ايملاسي ايله نوًوبتي صحيفهلرده درج اوْلونموشدور. بير داها قئيد ائتمک لازيمدير کي، بوُ صحيفهلر ايستيثنا اوْلماقلا وارليق درگيسي اوْرتوقرافي قرارلارينا اوُيغون شکيلده نشر اوْلونور و بوُ ساحهده هر هانسي دَييشيکليگين آنجاق علمي آراشديرما يوْلويلا، هم ده گئنيش توْپلانتي اساسيندا حياتا کئچه بيلهجگينه اينانير.

- ابراهيم رفرف


 

 

اوْرتوقرافي چاليشمالاريميز و ديليميزين گله‌جگي

 

اليفباميز و ديليميزين اوْرتوقرافيسي

 

 

دوْکتور ايشيق سوًنمز (برلين)

تاريخ بوْيو اليفبالارين  دييشمهلرينه باخماياراق اليفبالار گوٍنوموزه ادبيات ديللريني چاتديران واسيطهلردن اوْلموشلار. توٍرک ديلينين تاريخينه باخيلديقدا بوُ ديلين اليفباسي دا بير چوْخ ديللر کيمي تاريخ بوْيو دييشمگه اوُغراميشدير.

روُنيک اليفبا. تاريخدن گوٍنوموزه قالان اسکي توٍرک  اليفباسي و يا روُنيک (اوُروپاليلار ايلک مرحلهده بوُ اليفباداکي متينلري اوْخويا بيلمهديکلري اوٍچون و بوُ متينلرين اليفباسيني روُنيک اليفبايا بنزتديکلري اوٍچون بوُ اليفبايا روُنيک آدي وئرميشلر). بوُ اليفبا توٍرکلرين اسکي ديل و شامانيست مدنيّتلريني اوًز ايچينه آلماقدادير. بوُ دئديکلريميزه باخماياراق بوُ اليفبادا گوًزلنيلن قدر ادبيات ملزمهسي اليميزه چاتميش دگيل. روُنيک يازي  ايکينجي توٍرک خاقانليغي ادبياتينا (م 744ـ 682) شاميل اوْلماقدادير؛ سوًزسوز کي، بيرينجي توٍرک خاقانليغينين ادبيات ديلي ده (م 630ـ 550) ايکينجي خاقانليق شيوهسيندن فرقلي اوْلماميشدي. بوُنلارا باخماياراق بوُ روُنيک اليفباني اسکي توٍرکلرين اوًزو ياراتديقلاري احتيمال اوْلونور.

اوُيغور اليفباسي. ايکينجي توٍرک اليفباسي اسکي اوُيغور اليفباسيدير. بوُ اليفبا اوُيغور خاقانليغينين ادبيات ديلينه (م 840ـ 744) شاميل اوْلور. اسکي اوُيغور اليفباسي توٍرکلرين کئچميش اليفبالارينا دايالي دگيل. بوُ اليفبا آرامي اليفبادان (توٍرک ديلينه و کوٍلتورونه دايالي اوْلمايان بير اليفبادان) آلينميشدي.  آنجاق اسکي  توٍرکلر بوُ اليفباني دا اوًز ديللرينه اوُيغونلاشديرميشلار. بوُ اليفبادا بوُداچيليق (بوُدا مذهبينه عاييد) و مانيچيليک (ماني مذهبينه عاييد) آيينلرينه بوًيوک يئر وئريلميشدير. بوُگوٍنکو توٍرک اجتماعيتلرينده بوُ آيينلره علاقه  گوًستريلمهديگي اوٍچون اسکي اوُيغور اليفباسيندا حدسيز- حسابسيز اليازمالاري گوٍنوموزدهکي توٍرک اليفبالارينا چئوريلمهدن و ادبيات زنگينليگينه قازانيلمادان  قديم کيتابخانالاردا اوْ جوٍملهدن آلمانيانين برلين کيتابخاناسيندا ساخلانيلير.

عرب اليفباسي. ايلک ايسلام دينيني قبوُل ائدن توٍرک حاکيميتي  قاراخانليلاردان عيبارت اوْلموشدور.  قاراخانليلار ايسلام دينيني قبوُل ائتديکدن سوْنرا قرآن آيتلريني ده راحات اوْخوماقلاري اوٍچون عرب اليفباسيني اوًيرنمگه باشلاميشلار. تاريخدن گوٍنوموزه گلن بيرينجي توٍرکجه  سوًزلوک «ديوان لغات الترک» ده عرب اليفباسيندا قاشغارلي محمود طرفيندن يازيلميشدير. 

دئمک توٍرکلر ايسلام دينيني قبوُل ائتديکدن سوْنرا اوْنلاردا عرب اليفباسينا رغبت آرتماغا باشلاميش و  زامان گئديشي ايله اينسانلار اوًز شخصي باجاريقلاري قدر عرب اليفباسيني توٍرک ديللرينه اوُيغونلاداراق  اوًزلريني  اوْخوجولارا دوٍزگون ايفاده ائتمگه چاليشميش و يازديقلاريني اوْخوناقلي اوْرتوقرافي بيچيمينه عيارلاميشلار.  کئچميش سوًزلوک اليازمالاريني گوًزدن کئچيرديکده بعضي کلمهلر اوٍزره عرب اليفباسيندا اوْلمايان ايضاحلار  فارس ديلينه دايالي بيچيمده اوْ جمله دن «چ» و «گ» حرفلري  واسيطهسي ايله توٍرکو کلمهلري ايضاح ائتمک و دوْغرو اوْخوماق اوٍچون  آيدينليق گتيرمگه  چاليشيلميشدير.

19- جو يوٍز ايلين سوْنلاريندا ميرزا فتحعلي آخوُندوف ايسلام دينينه اينانان اوٍمّتلر اوٍچون اوْرتاق بير اليفبا تکليفي ايله عثمانلي سوُلطانليغينين باش شهري  ايستانبوُلا گئتميشدي.

لاتين اليفباسي. توٍرک ديلينين تاريخينه نظر سالديقدا  توٍرک عالمينده اليفبا دييشمه فيکيري،  بير چوْخلارينين بوُنو توٍرکيه و اوْنون قوُروجوسو مصطفي کمال آتا توٍرکه نيسبت وئرمهلرينه باخماياراق بوُ مسأله  تاريخ بوْيو يالنيز سياستچيلر دگيل،  توٍرک موٍتفکّيرلريني ده راحات بوُراخماميشدي.

1918- ده  يئني قوُرولموش آذربايجان جوٍمهوريتي بيرينجي موٍسلمان دوًولتي اوْلاراق لاتين قرافيکالي اليفباني آذربايجان حاکميت ديلي اوٍچون قبوُل ائتميشدي. بوُ تاريخي فاکتي نظره آلماياراق و يا بيلمهيهرک بير چوْخلاري  آذربايجان جوٍمهوريتيني لاتين اليفباسيني توٍرکيهدن آلميش دئيه تنقيد ائديرلر. دئمک بوُ تنقيد بيچيميندهکي ايدّيعالارين ترسينه آذربايجان جوٍمهوريتي 1990- دا لاتين اليفباني قبوُل ائدرکن اوًز کئچميش تاريخي و اسکي اليفباسينا دوًنموش دئيه اوًزوموزو ايفاده ائتمگه چاليشارساق، 1935- ده ايستالين زوْراکيليغينا و آذربايجان ايجتيماعيتيني روُسلاشديرما و قارداش ادبياتلار قارشيسيندا يادلاشديرما سياستينه بوُگوٍنکو آذربايجان جوٍمهوريتينين يوْخ دئمهسي اوًز عکسيني تاپا بيلر.

ايران  ايجتيماعيتينه گلديکده، رضا شاه  مشروُطه حوًکوٍمتيني 1925- ده غصب ائتديکدن سوْنرا لاتين اليفباسينا کئچيد فيکريني اوْرتايا قوْيدوقدا، نژادپرست، اوٍزدنايراق ضيالينين فيکيريني  اوًزونه جلب ائتميشدي. بوُ اوٍزدنايراق ضياليلار آريا عيرقچيليغينا و حئيرانليغينا قاپيلديقلاري و  آذربايجانليلارا اوًز ديل و مدنيتلريني اوًيرنمگه حق تانيماديقلاري اوٍچون ايراندا لاتين اليفباسينا کئچيليرسه، اوْ زامان گوٍنئي آذربايجانليلار آذربايجان و توٍرکيه جوٍمهوريتلرينين ادبياتيني  دا،  راحات اوْخويا بيلرلر دئيه اليفبا دييشمهسيندن موٍوقتي اوْلاراق واز کئچميشديلر. بوُ فيکيرلري اوْ زامانکي فارس ادبياتيندا آچيق و آشکار گوًرمک اوْلار.

بوُنلارا باخماياراق ايراندا 1979- دا  ايسلام اينقيلابي باش وئرديکدن سوْنرا بير سايدا اوًز منليک و کيمليکلريني سئون آذربايجانليلار وارليق ژوُرناليني اوًز ديل و مدنيتلرينه اوُمود ائوي حساب ائدهرک دوْکتور حميد نطقي طرفيندن تکليف اوْلونموش اليفبا اوٍزرينه فيکير يئريتديکدن سوْنرا بير اوْرتاق مخرجه گليب، دوُرمادان آذربايجان ديلينين ايراندا يئنيدن جانلانماسينا تکان وئرميشلر. دئمک اوْرتوقرافي اوٍچون ايلک ايپ اوُجلاري دا بوُ اوْرتاق مخرجه گلرکن اوْرتايا آتيلميش دئسک، يانيلماميشيق.  بوُنلارا باخماياراق آذربايجان ايجتيماعيتينه جاواب وئرهجک موٍکمّل بير اوْرتوقرافييه احتياج وار ايدي. بوُ احتياجا جاواب وئرمک اوٍچون 1379- جو ايلين خوُرداد آيينين 27/26- نده «ايران توٍرکجهسي ديلچيليک سميناري» تشکيل اوْلدو و اوْنون داواميندا ۱۳۸۰- جي ايلين شهريور آيينين ۱۴- ۱۵- ۱۶- جي گوٍنلرينده «ايکينجي توٍرک ديلي اوْرتوقرافي سميناري» کئچيريلدي و موٍختليف معروُضه لر اوْخوندوقدان سوْنرا اوْرتاق قرارلار آلينميش اوْلدو. دئمک بوُ دوْلاشيق يوْللاري گوًز اوًنونه آلاراق ايمکان ايچريسينده، آذربايجان ديل آکادمياسي قوُرولاجاغي گوٍنهدهک  بوُ قرارلارا بوْيون اَيمک ايران اراضيسينده ياشايان هر بير آذربايجان توٍرکونون ميلّي بوْرجو ساييلماليدير.


 

 

اوْرتوقرافي چاليشمالاري و ديليميزين اينکيشافي

ابراهيم رفرف

 

اوْرتوقرافي قايدالاريميزي داها دا دقيقلشديرمک اوٍچون و خوٍصوصي ايله آلينما کلمه‌لر و جوْغرافيائي آدلارين يازيليشينا عاييد قرار قبول ائله‌مک اوٍچون ياخين گله‌جکده بير توْپلانتي قوُرولاجاغي حاقّيندا وارليقدا و باشقا مطبوعات واسيطه‌لرينده بيلگي وئرميشديک. بوُ توْپلانتي اوٍچون حاضيرليق ايشلري‌نين بير بوًلومو اوْلاراق سوْن هفته‌لرده بعضي يازيچيلارين ايشتيراکي ايله وارليغين دفترينده آرديجيل گوًروشلر کئچيريلدي. بوُ گوًروشلرده اطرافلي موٍذاکيره‌لر گئتدي و ايشتيراک ائدن حوًرمتلي يازيچيلارين تکليفي اساسيندا توْپلانتي‌نين، تلسمه‌دن، بير قدر داها حاضيرليقلي شکيلده کئچيريله‌جگي مصلحت گوًرولدو. اوًزلليکله فيکير وئريلدي کي، تکليفلرين توْپلانماسي و آراشديريلماسي اوٍچون داها گئنيش فيکير موٍباديله‌سينه احتياج وار. بيز ياخين گله‌جکده، يئنه ده مطبوعات واسيطه‌سيله توْپلانتي‌نين نه زامان و هاردا کئچيريله‌جگي باره‌ده دقيق بيلگي وئره‌جگيک. بوُ ساييميزدا سوْنونجو اوْرتوقرافي توْپلانتيسي‌نين آلديغي قرارلارين آنا خطلريني بير داها اوْخوجولارين ديقّتينه چاتديرماغي مصلحت گوًردوک و بوُرادا بير داها حوًرمتلي قلمداشلاريميز و اوْخوجولاريميزدان ريجا ائديريک کي، ايملا قايدالاريني دقيقلشديرمک مسأله‌سي ايله باغلي فيکيرلريني يازيلي اوْلاراق بيزه چاتديرسينلار.

بوُرادا بوُ «دقيقلشديرمک» سوًزونو بير قدر دقيقلشديرمک ده ضروري مسأله‌لردندير. بيز هر زامان تأکيد ائتميشيک کي، يئني قلم تجروٍبه‌لري يئني ايملا دوٍزليشلريني ايجاب ائدير. بوُ اوْ دئمکدير کي، ياراتديغيميز اوْرتوقرافي بيناسي‌نين اوٍزرينده، داها راحاتليقلي و ياراشيقلي اوْلسون دئيه،  داها اينجه سوٍسله‌مه‌لر آپارمالي‌ييق و اوْندا يئني جيهازلار قوُراشديرمالي‌ييق. باشقا سوًزله هئچ واخت اوْ بيناني ييخيب، يئنيدن بينا تيکمک فيکرينده دئييليک، چوٍنکي حاضيرکي بينا گئنيش آراشديرمالارين، فيکير موٍباديله‌لري‌نين و رأي يوْخلامالارين نتيجه‌سي اوْلاراق، هم ده آغير ايش و امک حسابينا تيکيلميشدير و توْپلومسال دوٍشونجه‌ اساسيندا يارانديغينا گوًره منطيقي ماهيت داشي‌يير.

جسارتله دئمک اوْلار کي، سوْن ايکي اوْرتوقرافي توْپلانتيسي اوًلکه‌ميزين تاريخينده ديلچيليک ساحه‌سينده آپاريلميش اوْلان ان علمي و تخصّوٍصي کوْنفرانسلاردان ساييلماقدادير. يئنه ده جسارتله دئمک اوْلار کي، حتّا اوًلکه‌ميزين رسمي ديلي ساييلان فارس ديلي‌نين ايملا قايدالاريني ساهمانا سالماق اوٍچون بوُ کيمي ايش گوًرولمه‌ميشدير و اوْ ساحه‌ده بئله بير علمي کوْنفرانسا کسکينليکله احتياج وار.

بوُ اوٍزدن بيز اکثر يازيچي امکداشلاريميز و اوْخوجولاريميزين فيکرينه قاتيلاراق، بوُ موًحتشم اوْرتوقرافي بيناسيني اساس گوًتوروب، اوْندا داها اينجه دقيقلشديرمه‌لر آپارماغي ان منطيقي يوْل حساب ائديريک. اوْرتادا اوْلان چتينليکلر اوْرتوقرافي قايدالارينا عاييد دئييل، بوُ ظاهيري چتينليکلر، اوْ قايدالاري اوًيرنمک و تطبيق ائتمک اوُغروندا آپاريلان امک و زحمتلرين چاتيششمازليغيندان ايرَلي گلير. بوُ مسأله اوْرادان آيدين اوْلور کي، اوْرتوقرافي قايدالارينا اوُيغونلاشمايان يا اوُيغونلاشماق ايسته‌مه‌ين بعضي دوْستلارين اوًز يازيلاري‌نين ايچينده «سيستم» آنلاييشي گوًرونمور. يعني بوُ عزيز دوْستلارين بعضيسي بير صحيفه‌ده ايشلتديگي بير يازي طرزيني باشقاکي صحيفه‌ده نقض ائديرلر. بيز قايدالاريميزي تطبيق ائتمک اوُغروندا کيفايت قدر امک صرف ائله‌مه‌ييريکسه، اوْ زامان ياراتديغيميز هر باشقا قايدا- قانون توْپلوسو دا همين موٍشکوللره و داها بوًيوک موٍشکوللره اوُغراياجاقدير.

سوْن اوْلاراق بوُنو دا قئيد ائتمگي ضروري گوًروروک کي، اوْرتوقرافي قايدالاري بير اَيلنجه، شخصي ماراق يا خوُد دا تعصّوٍب آنلاييشي دئييل. اوْرتوقرافي قايدالاري ديلين فوْنولوژي، صرف و نحو قايدالاري ايله علاقه‌ده آراشديريلير، تثبيت ائديلير و ديليميزين اينکيشافينا تمل حاضيرلايان عاميللردن بيريدير.


 

توٍرک ديلي يازي قوُراللاري

اوْرتوقرافي سميناري‌نين آلديغي قرارلارين آنا خطلري

 

دوٍزگون يازي

يانليش يازي

۱

گوًزله‌ييرم، گوًره‌جک، ايسته‌ميشم

گوًزله‌ييره‌م، گوًره‌جه‌ک، ايسته‌ميشه‌م

۲

دلي، گلمک، وئرمرم

ده‌لي، گه‌لمه‌ک، وئرمه‌ره‌م

۳

گوًزل، چوًرک، ديرک، الجک

گوًزه‌ل، چوًره‌ک، ديره‌ک، الجه‌ک

۴

گوًرنيم، گلنيم

گوًره‌نيم، گله‌نيم

۵

تبريزدنم، بوُ شهردنم

تبريزده‌نم، بوُ شهرده‌نم

۶

گوًرمه‌ميشم، گوًتورمه‌ميشم، گلسه‌يدي

گوًرمميشم، گوًتورمميشم، گلسيدي

۷

يار بيزه قوْناق گله‌جک.

يار بيزه قوْناق گلجک.

۸

بيله‌رک، گله‌رک

بيلرک، گلرک

۹

دده‌م، اوًنرگه‌م، وظيفه‌ن

ددم، اوًنرگم، وظيفن

۱۰

اوًلکه

وًلکه، ئوًلکه

۱۱

ائل، ائو، ائتمک

ئل، ئو، ئتمک

۱۲

ايضاح، ايلان، ايکي

يضاح، يلان، يکي

۱۳

گل چوًرک يئ

گل چوًرک ية، گل چوًرک يئه

۱۴

گئجه، گئدر، دئديم

گجه، گدر، دديم

۱۵

انرژي، الکتريک، المنت

ائنئرژي، ائلئکتريک، ائلئمئنت

۱۶

اتنيک، سپتامبر، اپيدمي

ائتنيک، سئپتامبر، ائپيدئمي

۱۷

احسان، اعتيماد، اعتيبار

ائحسان، ائعتيماد، ائعتيبار

۱۸

سِحر، علم، عشق

سئحر، عئلم، عئشق

۱۹

تسبئح، پئشواز

تسبح، پشواز

۲۰

مهربان، مهتر

مئهربان، مئهتر

۲۱

مئيل، قئيد، شئي، نئي، يئکوُن

ميل، قيد، شي، ني، يکوُن

۲۲

سالماق، سوْن، ساققال

صالماق، صوْن، صاققال

۲۳

ترلان، توْيوق، اوْتاق، توْي

طرلان، طوْيوق، اوْطاق، طوْي

۲۴

ماهني، هئيوا، شئه

ماحني، حئيوا، شئح

۲۵

اييده، گوًيرچين، گوًي

ايگده، گوًگرچين، گوًک

۲۶

دييرمان، دئييل، دييشمک

دگيرمان، دگيل، دگيشمک

۲۷

اَيري، اَيلنجه

اگري، اگلنجه

۲۸

گله‌جگم، چوًرگيم، گوًينگين، الجگيم

گله‌جَيَم، چوًره‌ييم، کوًينه‌يين، الجه‌ييم

۲۹

گوًروندوگو

گوًروندويو

۳۰

دموْکراسي، دوْکتور

دموْقراسي، دوْقتور

۳۱

غم، غوٍصّه، غريب

قم، قوٍصّه، قريب

۳۲

دوًولت، شوًوکت، دوًوران

دوًلت، شوًکت، دوًران

۳۳

چاققال، ائششک، دوْققوز

چاقّال، ائشّک، دوْقّوز

۳۴

عمّه، عطّار، حيصّه، حاقّيندا

عممه، عططار، حيصصه، حاققيندا

۳۵

مثلاٌّ، قصداٌّ، سهواٌّ

مثلن، قصدن، سهون

۳۶

دانيشگاه، آگاهي

دانيشقاه، آقاهي

۳۷

خياوان، رياضي، سياست

خيياوان، ريياضي، سيياست

۳۸

ايسپورت، ايستالين، ايستانسيا

اسپورت، استالين، استانسيا

۳۹

منشأ، مبدأ، ملجأ

منشه، مبده، ملجه

۴۰

موًمين، روًيا

موًءمين، روًءيا

۴۱

اينشا، ايملا، ايجرا

اينشاء، ايملاء، ايجراء

۴۲

جوٍرأت، هئيأت

جوٍرئت، هيئت، هيأت

۴۳

مائوْ، شوٍئون، رئوُف

ماوْ، شوٍوُن، رَوُف

۴۴

رييس، جراييد، کايينات

رئيس، جرائيد، کائينات

۴۵

موٍلّيف، موٍثّير، موٍسّيس

موًلف، موًثر، موًسس

۴۶

جوٍزئاٌّ، ايستيثنائاٌّ

جوٍزءٌّ، ايستيثناءٌّ

۴۷

صحيّه، سويّه، ادبيّات

صحييّه، سوييّه، ادبييّات

۴۸

اينسانلار، گوٍنشلر

اينسان‌لار، گوٍنش‌لر

۴۹

گوًزلدير، گلميشدير

گوًزل‌دير، گلميش‌دير

۵۰

تانري‌نين آدييلا

تانرينين آدييلا

۵۱

تانري‌يا يالوارماق

تانرييا يالوارماق

۵۲

دئمه‌لي‌ييک

دئمه‌ليييک

۵۳

يئري‌يير

يئرييير

۵۴

تقي‌يئف، تقي‌يئوا

تقييئف، تقييئوا

۵۵

عاراقچينين منده‌دير.

عاراقچينين من ده دير.

۵۶

حسن ده گلدي، من ده.

حسنده گلدي، منده.

۵۷

صنعتکار، کيتابخانا، محصولدار

صنعت‌کار، کيتاب‌خانا، محصول‌دار

۵۸

شيکايتنامه، همصوًحبت

شيکايت‌نامه، هم‌صوًحبت

۵۹

آذربايجان‌شوٍناس

آذربايجانشوٍناس

۶۰

موٍشکول، موٍزد

مشکل، مزد

۶۱

ايستيقلال، اينسان

استقلال، انسان

۶۲

موٍباريزه، موٍعاصير

مبارزه، معاصر

۶۳

ظاليم، لازيم، ناظير، شاهيد

ظالم، لازم، ناظر، شاهد

۶۴

صوًحبت، شوًهرت، حوًرمت

صحبت، شهرت، حرمت

۶۵

ورزيش، گرديش

ورزش، گردش

۶۶

زوٍلف‌ـ پريشان

زوٍلفي‌ـ پريشان، زوٍلف پريشان

۶۷

ناله‌ي‌ـ بوٍلبول

ناله‌يي‌ـ بوٍلبول، نالة بوٍلبول

۶۸

آغ‌ساققال کيشي

آغساققال کيشي، آغ  ساققال کيشي

۶۹

ککليک‌اوْتو، ايت‌بوُرنو

ککليک  اوْتو، ايت  بوُرنو

۷۰

آمبار، قايدا

انبار، قاعده

۷۱

طاماح

طاماه، تاماه

۷۲

ظارافات، صاباح

زارافات، ساباه

۷۳

طايفا، هامبال، فايدا

طائفه، حمّال، فائده

۷۴

توٍرک، بوًيوک، بوْشقاب

ترک، بيوک، بشقاب

 

 

باش صحيفه

ديليميزين اينکيشاف يوْلو

چاغداش ايجتيماعي مسأله‌لر

کيتابلار

حيات و مدنيت

آذربايجان توٍرکجه‌سي‌نين قراماتيک قوُرولوشو

 آذربايجان فوْلکلورو:

شعرلر

 اوْرتوقرافي چاليشمالاريميز و ديليميزين گله‌جگي